Kıbrıs’ta uzun yıllardır süren ve bitmek bilmeyen müzakere süreci beklenen krizlerinden birini daha yaşamaktadır. Müzakerelerin yöntemi açısından her zaman sonuca varmamızı engelleyebilecek bazı başlangıç ilkeleriyle süreç bugüne kadar gelirken, olası krizler de hep ertelenmiştir.
Kıbrıs sorununda mevcut olan altı ana başlık, hem kendi içinde hem de birbirleriyle ilişkilendirildi, ve başlıklar açık olarak bugüne kadar pazarlık unsuru olarak da kapatılamadan masada durdu. Ayrıca “her konuda anlaşılmadan hiçbir konuda anlaşılmış sayılmayacağı” ilkesi de pimi çekilmiş bir bomba gibi müzakere sürecini tehdit etti. Herhangi bir kopma ve başarısızlık durumundan bir sonraki süreçte mevcut uzlaşma noktalarının gelecekte belge sayılmayacağı ve herşeyin tekrardan başlayacağı gerçeği de hiç değişmedi.
İki lider 18 ay önce büyük umutlarla yola koyulduklarında toplumlarına büyük güven telkin ettiler. Herkes hem iki liderin çözüme destek veren geçmişlerine hem de gelecek vizyonlarına da bakarak bu umudu haklı olarak bugünlere kadar besleyip geliştirdi. Fakat gözden kaçırmadığımız bir olguya burada değinmek isteyeceğim. Bu güven duygusu hiçbir zaman somuta indirgenmedi ve iki toplum arasında güveni artıracak somut bir kazanım elde edilemedi. Henüz ilk görüşmelerde iki toplumun büyük oranda hemfikir olduğu, ortak eylemler yaptığı Mağusa ve Lefke bölgelerinde yeni geçişlerin açılmasını liderler karara bağlamalarına rağmen hayata henüz geçiremediler. Ayrıca mobil telefonları adanın her noktasında kullanılır olamadı, iki taraftaki elektrik sistemleri enterkonnekte olması gerşekleşmedi ve okullardaki eğitimin ve özellikle kitapların ırkçı ve toplumları ötekileştirici durumu devam etti.
Tüm bunlara ilaveten liderlerin toplumlarıyla bağları azaldı ve hep müzakere masasına odaklanmış yoğun bir süreç yaşandı. Yakınlaşma ve ilerlemelerden bahsedildi ama bu her iki toplumla da paylaşılmadı, süreç toplumsallaştıralamadı.
Sona yaklaşıldığında gördük ki sürecin başında bahsettiğimiz müzakere yönteminin özünü oluştuan başlıklar arası bitmek bilmeyen pazarlıklar ve kapanamayan başlıklar hep açık kaldı. Liderler kendi toplumlarının hassasiyetlerini pazarlık ederken hiç de alçak gönüllü olmadılar. Geçmişin korkuları ve travmaları gelecek hedeflerinin hep önüne geçti.
Nihayet Kıbrıslı Türklerin siyasi eşitlikle beraber dönüşümlü başkanlık, Kıbrıslı Rumların da toprak taleplerinin anlaşılmasına yönelik son hamle bir şekilde olumlu sonuçlanmadı. Tüm bunların yanında iki toplumda güvenlik ve garantiler konusunda da geçmişin korku ve travmaları sürece damgasını vurdu. Güvenlik ve garantilerde iki taraf ülke Türkiye ve Yunanistanla beraber iki lider ve kamuoyunda etkili çözüm yanlısı güçler geçmişin aşılmasına yönelik ciddi bir katkı koyamadılar. Tam tersine korkular adada hep canlı kaldı. 1960 anlaşmalarının altına imza koyan Türkiye ve Yunanistan da adadaki bu duruma uygun iki farklı noktadaki duruşunu son ana kadar korudu. Mont Pelerin’deki son buluşmaya bu anlaşmızlık konuları damgasını zirveye olumsuz bir şekilde vurdu.
Uzlaşmazlık noktalarının gittikçe azladığı, federal ilkelerde büyük oranda ilerleme kaydedildiği bir ortamda dönüşümlü başkanlık, toprak ve garantiler konuları bunların önüne geçti. Toprak oranlarında çok yaklaşıldığı ve dönmesi olası göçmen sayısında da adım atılmışken, iki lider de birbirlerini ikna edemediler ve katı tutumlar sergilediler. Bu durum iki iderlerin bugüne kadar sürdürdükleri barışçı tutmlarıyla oldukça çelişti.
Şu anda ne yapılmalıdır?
Geldiğimiz noktada suçlama oyunlarına girilmemesi hayati bir önem taşımaktadır. Şu ana kadar yapılan açıklamalarla güven duygusu iki lider arsında zedelenmiştir. Bunun aşılması ve yapıcı diyaloğun oluşturulabilmesi için liderlerin çok kısa süre içinde kapsamlı çözüme yönelik yol haritalarını belirlemeleri şarttır. Adanın birleşmesine yönelik kararlılıklarını toplumlarına yeniden ifade etmeleri gerekmektedir.
Bu noktada BM’nin sürece sahip çıktığını görmek bizi sevindirmiştir. Türkiye ve Yunanistan’ın da artık olumlu yönde sorumluluk almaları gerekmektedir. Aralık ayında yapılacakları görüşmeler yapıcı olmalı ve çözüme hizmet etmelidir.
Oluşan krizleri aşmak olmazsa olmazımızdır. Bunun için iki toplumun sivil toplum örgütlerine, çözüm yanlısı siyasi partilerine ve kamuoyunu etkileyen unsurlarına ihtiyacımız vardır. Federal çözümün alternatifinin, kalıcı ayrılık ve adada gerginlik olduğunun bilinci içinde hareket etmemiz lazımdır. Her türlü çatışmayı ve adanın kalıcı bölünmesini içinde barındıran çözümsüzlüğün, Kıbrıs’ta yaşayan insanların ve bölge halklarının faydasına olmadığının altını tekrardan çiziyorum.
Μια ομοσπονδιακή λύση ή μια μόνιμη διχοτόμηση;
Η διαπραγματευτική διαδικασία στην Κύπρο, η οποία συνεχίζεται εδώ και πολλά χρόνια και δεν λέει να τελειώσει, περνάει ακόμα μία αναμενόμενη κρίση. Όσον αφορά τη μέθοδο των συνομιλιών, ενώ η διαδικασία έφτασε μέχρι σήμερα -πάντα με ορισμένες αρχικές αρχές που θα μπορούσαν να μας εμποδίζουν από το να φτάσουμε σε αποτέλεσμα- οι ενδεχόμενες κρίσεις πάντα αναβάλλονταν.
Αυτήν τη στιγμή τα έξι κύρια κεφάλαια του κυπριακού προβλήματος είναι συνδεδεμένα τόσο στο περιεχόμενό τους όσο και το ένα με το άλλο, και τα κεφάλαια παρέμειναν ανοιχτά στο τραπέζι των συνομιλιών μέχρι σήμερα και χρησιμοποιήθηκαν ως στοιχείο διαπραγμάτευσης χωρίς να κλείσουν. Επιπλέον, η αρχή ότι «χωρίς τη συμφωνία σε όλα τα θέματα δεν θεωρείται ότι υπάρχει συμφωνία σε κανένα θέμα» είναι σαν χειροβομβίδα της οποίας τράβηξαν την περόνη και απειλεί τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων. Επιπλέον, συνεχίζει να ισχύει και το γεγονός ότι σε περίπτωση οποιασδήποτε ρήξης και αποτυχίας σε μια μετέπειτα διαδικασία τα παρόντα σημεία σύγκλισης δεν θα ισχύουν για το μελλοντικό έγγραφο.
Όταν οι δύο ηγέτες, πριν από 18 μήνες, ξεκίνησαν την πορεία τους με μεγάλες ελπίδες, ενέπνευσαν μεγάλη εμπιστοσύνη στις κοινότητές τους. Όλοι, κοιτάζοντας το γεγονός ότι οι δύο ηγέτες στο παρελθόν είχαν στηρίξει τη λύση αλλά και το μελλοντικό τους όραμα, δικαίως μέχρι σήμερα έτρεφαν ελπίδες για το αποτέλεσμα. Αλλά εδώ θέλω να αναφερθώ σε μια πραγματικότητα που δεν έχουμε παραβλέψει. Αυτό το αίσθημα της εμπιστοσύνης ποτέ δεν έγινε «χειροπιαστό» και δεν επιτεύχθηκε κάτι το ουσιώδες το οποίο θα μπορούσε να μεγαλώσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Παρά το γεγονός ότι οι ηγέτες δεσμεύτηκαν με απόφασή τους στις πρώτες τους συναντήσεις για το άνοιγμα νέων σημείων διέλευσης στην Αμμόχωστο και τη Λεύκα -κάτι με το οποίο η πλειονότητα των δύο κοινοτήτων συμφωνούσε, πραγματοποιώντας μάλιστα κοινές εκδηλώσεις στις εν λόγω περιοχές- κάτι τέτοιο δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί. Επιπλέον, τα κινητά τηλέφωνα δεν θα μπορούν ακόμα να χρησιμοποιηθούν σε όλα τα σημεία του νησιού, η διασύνδεση των συστημάτων ηλεκτρισμού στις δύο πλευρές δεν έχει πραγματοποιηθεί και το εκπαιδευτικό σύστημα και κυρίως τα βιβλία συνεχίζουν να διατηρούν στοιχεία ρατσιστικά και στοιχεία αποξένωσης. Εκτός από όλα αυτά, οι δεσμοί των ηγετών με τις κοινότητές τους μειώθηκαν και έλαβε χώρα μια έντονη διαδικασία η οποία επικεντρώθηκε στο τραπέζι των συνομιλιών. Έγινε λόγος για συγκλίσεις και για πρόοδο, αλλά καμία από τις δύο κοινότητες δεν ενημερώθηκε περαιτέρω για αυτό, οι κοινότητες δεν έγιναν μέτοχοι στη διαδικασία.
Όταν η διαδικασία προχώρησε προς το τέλος, είδαμε ότι τα κεφάλαια τα οποία, όπως αναφέραμε στην αρχή, αποτελούν την ουσία της μεθόδου των συνομιλιών, ήταν και εξακολουθούν να είναι ανοιχτά, και το παζάρεμα για αυτά συνεχίζεται. Ενώ οι ηγέτες διαπραγματεύονταν τις ευαισθησίες των κοινοτήτων τους, δεν ήταν καθόλου ταπεινοί. Οι φόβοι και τα τραύματα του παρελθόντος στάθηκαν εμπόδιο στους μελλοντικούς στόχους.
Τελικά, η τελευταία κίνηση των Τουρκοκυπρίων για πολιτική ισότητα και την εκ περιτροπής προεδρία, και η κίνηση των Ελληνοκυπρίων για τα αιτήματά τους σχετικά με το εδαφικό, δεν είχαν θετικό αποτέλεσμα. Πέρα από όλα αυτά, τη διαδικασία σημάδεψαν, συγκεκριμένα στο θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, και οι φόβοι και τα τραύματα του παρελθόντος που κουβαλούν και οι δύο κοινότητες. Όσον αφορά το θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, τόσο η Τουρκία όσο και η Ελλάδα καθώς και οι δύο ηγέτες και οι δυνάμεις υπέρ της λύσης δεν συνέλαβαν σημαντικά στο να ξεπεράσουν οι δύο κοινότητες τις συνέπειες του παρελθόντος. Το αντίθετο. Ο φόβος ήταν πάντα ζωντανός στο νησί. Και η Τουρκία αλλά και η Ελλάδα που είχαν υπογράψει τις συμφωνίες του 1960 διατήρησαν μέχρι την τελευταία στιγμή την ίδια στάση που είχαν πάντα σε αυτά τα δύο σημεία. Τα θέματα στα οποία υπήρξαν διαφωνίες κατά τη συνάντηση στο Μον Πελεράν επίσης σημάδεψαν αρνητικά τη διαδικασία.
Σε ένα περιβάλλον όπου τα σημεία διαφωνίας ολοένα και μειώνονταν και σημειώθηκε σε μεγάλο βαθμό πρόοδος στις ομοσπονδιακές αρχές, υπερίσχυσαν τελικά οι διαφωνίες στα θέματα της εκ περιτροπής προεδρίας, του εδαφικού και των εγγυήσεων. Ενώ βρισκόντουσαν πολύ κοντά σε συμφωνία για το ποσοστό του εδάφους και στον αριθμό των προσφύγων που θα επιστρέψουν, οι δύο ηγέτες δεν μπόρεσαν να πείσουν ο ένας τον άλλο και διατήρησαν μια άκαμπτη στάση. Αυτή η κατάσταση είναι σε μεγάλο βαθμό αντίθετη με τη φιλειρηνική στάση που κράτησαν μέχρι σήμερα οι δύο ηγέτες.
Τώρα τι πρέπει να γίνει;
Στο σημείο που φτάσαμε, το να μην μπούμε στο παιχνίδι επίρριψης ευθυνών είναι ζωτικής σημασίας. Οι δηλώσεις που έγιναν μέχρι στιγμής έχουν βλάψει σοβαρά το αίσθημα εμπιστοσύνης μεταξύ των ηγετών. Για να ξεπεραστεί αυτό και για να δημιουργηθεί ένας εποικοδομητικός διάλογος, είναι αναγκαίο οι ηγέτες να καθορίσουν μια πορεία προς μια συνολική λύση σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Πρέπει να εκφράσουν ξανά στις κοινότητές τους την αποφασιστικότητά τους για την επανένωση του νησιού.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να πούμε ότι μας χαροποιεί το γεγονός ότι τα ΗΕ στηρίζουν τη διαδικασία. Με τον ίδιο τρόπο, τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία πρέπει επιτέλους να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Οι συναντήσεις που θα κάνουν τον Δεκέμβριο πρέπει να είναι εποικοδομητικές και να υπηρετούν τον σκοπό της λύσης.
Είναι εκ των ων ουκ άνευ το να ξεπεραστεί η κρίση αυτή. Και για αυτό χρειαζόμαστε τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών των δύο κοινοτήτων, τα πολιτικά κόμματα που τάσσονται υπέρ της λύσης και τους παράγοντες που επηρεάζουν το κοινό. Είναι απαραίτητο να δράσουμε έχοντας επίγνωση ότι η εναλλακτική της ομοσπονδιακής λύσης είναι η μόνιμη διχοτόμηση και οι εντάσεις στο νησί. Τονίζω ξανά ότι κάθε είδους σύγκρουση και η μη επίλυση του προβλήματος η οποία συνεπάγεται τη μόνιμη διχοτόμηση δεν είναι προς το συμφέρον ούτε των κατοίκων της Κύπρου, αλλά ούτε και των λαών της ευρύτερης περιοχής.
*Bu yazı ilk olarak Politis Gazetesi’nde yayınlandı
