Soğuk Savaş döneminde Çekoslovak istihbaratı için çalışan Kıbrıslılar

70’li ve 80’li yıllarda, Soğuk Savaş’ın en şiddetli döneminde Çekoslovak Sosyalist Cumhuriyeti (CSSR) gizli servisinin Kıbrıs’taki ajanları olarak çalışan dokuz Kıbrıslının isimleri Balkan ve Yakın Doğu Araştırmaları Dergisi’nde yayınlanan bir raporla ortaya çıktı.

Cyprus Mail’in haberleştirdiği Jan Koura tarafından kaleme alınan raporda ‘işbirlikçi’ olarak da adlandırılan ajanlar arasında eski bir eğitim bakanı, iki cumhurbaşkanının uzun süre sekreterliğini yapmış biri, bir AKEL milletvekili ve üst düzey bir polis memuru da bulunuyor.

Hakemli dergide Jan Koura tarafından kaleme alınan rapor, Prag’daki Güvenlik Hizmetleri Arşivi’nde (ABS) bulunan eski Çekoslovak İçişleri Bakanlığı’na ait gizli belgelere dayanıyor. Çek Cumhuriyeti, komünist Çekoslovakya’nın tarihini açığa çıkarma çabalarının bir parçası olarak yüksek gizlilik dereceli belgelerin gizliliğini kaldırma kararı aldı.

Çekoslovak istihbaratı ajan devşirmek için üç grubu hedef aldı: AKEL üyeleri ve destekçileri, Çekoslovakya’daki üniversitelerde eğitim görmüş kişiler ve Kıbrıslı kamu çalışanları. Arşivler, hepsine ödenmemiş olsa da bazılarına ödenen para miktarlarını da listeliyor.

Çekoslovak gizli servisi için çalışan en yüksek profilli kişiler, Cumhurbaşkanları Makarios ve Spiros Kiprianou’nun sekreteri Harris Vovides, 1976’dan 1980’e kadar eğitim bakanı ve daha sonra parti lideri olan Chrysostomos Sophianos, Akel milletvekili Dinos Constantinos ve gazeteci Stavros Angelides olarak verildi ve ilgili kişilerin kod adları da raporda yer aldı.

Vovides DOPAL kod adı altında Çekoslavak gizli servisiyle işbirliği yaptığı belirtilirken, Koura’ya göre “işbirliğine ilişkin dosya gizliliğini korumakta ve henüz arşive verilmedi.” Vovides’in işbirliğinin kapsamı hakkında bir fikir verebilecek diğer materyallerden sadece bazı parçalar günümüze ulaştı.

“Bu parçalara göre Yom Kippur Savaşı’ndan kısa bir süre sonra ‘gizli bağlantılar’ olarak işbirliği yapmak üzere askere alındı. Bu çatışma sırasında NATO ülkelerinin Kıbrıs’taki faaliyetleriyle ilgili bilgi aktarmış ve hatta Çekoslovak istihbaratının İsrail’e karşı aldığı aktif önlemlerden birine katılmıştır. Ayrıca istihbarata hükümet ve cumhurbaşkanlığı ofisi toplantılarından kaynaklanan materyaller de sağlamıştır.”

Rapor ilginç bir şekilde Makarios ile yakın ilişkileri olan Vovides’in “Makarios’un onayıyla istihbarat servisiyle iletişim kurduğuna” işaret ediyordu. Kıbrıs 1966 ve 1972 yıllarında Çekoslovakya’dan silah satın almıştı ve bilgi aktarımı tedarikçisiyle iyi ilişkilerini sürdürmenin bir yolu olabilirdi.

İstihbarat toplama çalışmaları 1976 yılında Çekoslovakya’nın Lefkoşa’da bir büyükelçilik açmasıyla ivme kazandı, ancak bunun için gerekli zemin daha önce Maslahatgüzar Josef Gregr tarafından hazırlanmıştı. CHLADEK kod adlı ilk büyükelçi Miroslav Chytry önceden kurulmuş olan bağlantılardan yararlandı.

1981 yılına gelindiğinde, “aktif olarak işbirliği yapan dokuz ajan” ile ajanlık ağı zirveye ulaşmıştı ve Kıbrıs nüfusunun büyüklüğü göz önüne alındığında en başarılılardan biri olarak kabul ediliyordu. Koura’ya göre, karşı istihbaratın olmaması ve Kıbrıs’ın Bağlantısızlar Hareketi’ne üyeliğinden kaynaklanan Doğu Bloku ülkelerine yönelik dostane eğilimi işini kolaylaştırıyordu.

AKEL ile bağlantılı ilk işbirlikçi, Prag Ekonomi Üniversitesi’nde ekonomi eğitimi almış ve Gregr ile ilişkiler geliştirmiş olan milletvekili Dinos Constantinos’tur. Büyükelçi Chytry, Çek doğumlu Yunan eşi Çekoslovakya Büyükelçiliğinde sekreter olarak çalışan Constantinos ile dostane ilişkiler geliştirdi ve 1977’de onu CANDA kod adıyla ‘gizli irtibat’ konumuna yükseltti.

Raporda, “İstihbarat kayıtları, Constantinos’un katıldığı Başkan’ın ofisindeki görüşmelerden ve gizli parlamento toplantılarından elde edilen ayrıntıların değerini vurgulamaktadır” denildi. “Ancak işbirliği 1981 yılında, Constantinos’un gözetiminin (yeni büyükelçi) Jan Kilmes’e verilmesinden kısa bir süre sonra sona ermiştir.” Constantinos bu kişiyle anlaşamamış ve ”bilgi paylaşmaktan kaçınmıştır.”

Akel ile bağlantılı iki ajan daha vardı: Angelides ve partinin merkez komitesinin uluslararası bölümünün başkan yardımcısı olan Christoforos Ioannides. Çekoslovakya’da da eğitim görmüş olan Ioannides, 1981 yılında FAHRI kod adıyla ‘gizli irtibat’ olarak görevlendirilmiş ve kayıtlara göre Kasım 1989’a kadar “bilerek ve isteyerek istihbarat servisiyle işbirliği yapmıştır”.

AKEL’in gazetesi Haravgi’de ve daha sonra Phileleftheros’ta gazeteci olarak çalışan Angelides, altmışlı yıllarda Çekoslovak Basın Ajansı’nın (CTK) muhabirliğini de yapmıştır. Angelides 1978’de AKRIS kod adıyla ‘gizli irtibat’ kategorisinde görevlendirildi ve “esas olarak bilgi istihbaratı ve aktif tedbirlerin uygulanması alanlarında katkılarda bulunarak 1989’a kadar bu rolünü sürdürdü.”

1989’un başları Prag’ın ajanlarla işbirliğini aşamalı olarak azaltmaya karar verdiği dönemdi çünkü bir önceki yılın sonunda Lefkoşa operasyonunu Prag merkezinden yöneten Vlastimil Ludvik adında bir istihbarat subayı iltica etmişti. Ludvik “gizli işbirlikçilerinin kimlikleri de dahil olmak üzere hassas bilgilere sahipti” ve bu kişilerin kimliklerinin açığa çıkma riski vardı.

Sophianos, Spryos Kyprianou hükümetindeki eğitim bakanlığı görevinden ayrıldıktan iki yıl sonra, 1982 yılında SUKRAN kod adıyla ajan kategorisinde resmi olarak işe alındı. Bu iki yıl içinde siyasi partisi Pame’yi ve Kyprianou gazetesini kurdu. Ayrıca Büyükelçi Chytry ile dostane ilişkiler geliştirmiş ve Chytry’nin isteği üzerine kendisine Çekoslovak yapımı bir beylik tabancası hediye etmiştir. 

Sophianos, askere alınmadan önce “haftalık gazetesi Kypriaki’de Çekoslovak istihbaratının bazı aktif önlemlerine yer vermeye başlamış ve bunun karşılığında maddi kazanç elde etmiştir. Bu fonlar gazetesi için birincil gelir kaynağı olmuştur.” Sophianos’un ajanlık rolü “ağırlıklı olarak aktif önlemlerin uygulanmasını ve Kıbrıs siyasetine ilişkin içgörü sağlamayı kapsıyordu” ancak işbirliği 1983 yılında partisinin kapatılması ve gazetenin kapatılmasıyla sona erdi.

Tartışmasız en değerli ajan, hem ABD’de hem de İngiltere’de FBI’dan eğitim almış olan polis şefi yardımcısı Pavlos Stokkos’tu. Stokkos’un isteği üzerine Chytry tarafından kendisine Çekoslovak tabancaları ve mühimmatı verilmişti. Stokkos 1978’de görevden uzaklaştırıldığında, elçilik sadece onunla iletişimi sürdürmekle kalmadı, aynı zamanda onu maddi olarak da destekledi. O yıl BELIS kod adı altında bir ajan oldu.

Raporda şöyle deniyordu: “Stokkos’un istihbarat potansiyeli önemliydi” çünkü ”Kıbrıs gizli servisindeki kişilerle bağlantıları vardı, Dikelya İngiliz üssündeki Kıbrıs polisinde bir muhbiri vardı ve polis kayıtlarına ve araç kayıtlarına erişimi vardı. Ayrıca, ABD, İngiltere ve İsrail gibi Çekoslovakya istihbaratının öncelikli ilgi alanına giren ülkelere ait elçiliklerin güvenliğinden sorumlu kişilerle temas halindeydi.

İstihbarat servisi Stokkos’un çalışmalarından o kadar etkilendi ki Eylül 1981’de Stokkos’u gizlice Prag’a götürdü ve burada istihbarat servisi şefi Karel Sochor kendisine ‘Ulusal Güvenlik Birliği Madalyası’ verdi.  Ertesi yıl Stokkos’un Mossad ile işbirliği yaptığına dair haberler çıkınca bu işbirliği aniden sona erdi.

İşbirlikçilerin geri kalanı Çekoslovakya’da eğitim görmüş kişilerdi. KARATS kod adlı Constantinos Karatsiolis olgun bir öğrenciydi ve daha önce Haravghi’de çalışmış, istihbarat servisine Çekoslovakya’daki Kıbrıslı öğrenciler hakkında bilgi vermiş ve Kıbrıs dışişleri bakanlığının muhbiri olarak hareket eden bir kişinin kimliğini ifşa etmişti. CBC’de (şimdiki CyBC) gazeteci olarak çalıştığı 1978 yılında resmen göreve başladı.

“Üç yıl sonra, Lefkoşa ikametgahı onu ajansın ağı içindeki en değerli bağlantılardan biri olarak görmeye başlamıştı.”

FIDAS kod adlı Dr. Euripides Georgiades, henüz Prag’dayken göreve alınmış ve Kıbrıs’a döndüğünde “Çekoslovak istihbaratıyla işbirliği yapmaya istekli kişileri işe almakla görevli farklı bir işbirlikçi kategorisi” olan ‘ajan verbovcik’ unvanını kazandı.

Kadroya alınan bir diğer öğrenci de ARCH kod adıyla görevlendirilen Pavlos Flourentzos’tu. Çekoslovakya’dan ayrılmadan önce “gözetleme teknikleri, telefon dinleme ve yazışmaların incelenmesi” konularında eğitim aldı. İşbirliği 1985 yılında “aktarılan bilgilerin kalitesinin düşük olması nedeniyle” sona erdirildi.

Ajanlardan bazıları Çekoslovakya’ya ideolojik yakınlıkları nedeniyle bu işi yapıyor, arada bir de hediye alıyorlardı. İstihbarat kayıtlarına göre Stokkos’a 4,953 CY£ ve 3,500 ABD$; Georgiades’e ise 3,050 CY£ ve 600 ABD$ ödenmiştir. Rapora göre diğerleri daha küçük miktarlarda ödeme aldı.

Çekoslovakya’nın Kıbrıs’a olan ilgisini açıklayan raporlarda şu ifadeler yer aldı: “Sosyalist devletler uzun süre Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını destekledi, NATO üyeliğine karşı çıktı, İngiliz Üslerini kaldırmaya çalıştı ve Batı birliğini zayıflatmak için Kıbrıs konusunda Yunanistan-Türkiye anlaşmazlığını kullandı. Bu stratejiyi izlerken gizli servislerini de kullandılar.”

Cyprus Mail | Türkçe çeviri: Gazedda