Çiğse Dedeoğlu
Ömer Gökçekuş ve Sertaç Sonan tarafından hazırlanan Kuzey Kıbrıs’ta Yolsuzluk Algısı: 2019 Raporu, Temmuz 2020’de yayınlandı. “Kuzey Kıbrıs’ta yolsuzluk algısını ölçmek ve yolsuzlukla mücadele konusunda farkındalık oluşturmak” için hazırlanan raporda, Uluslararası Şeffaklık Örgütü’nün her yıl yayınladığı Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Kıbrıs’ın kuzeyinin bulunmaması dolayısı ile, bu skoru hesaplayabilmek ve Kuzey Kıbrıs’ın yerini görebilmek için içlerinde Sayıştay, Maliye Teftiş Kurulu, Merkezi İhale Komisyonu ve Meclis’te görev yapmış üst düzey bürokratların bulunduğu iş insanlarına anket yöntemiyle sorular soruldu.
Kuzey Kıbrıs TI-CPI (Yolsuzluk Algısı Endeksi) 2019 skoru 100 üzerinden 40
Yapılan anketler ve çalışmalar sonucu hesaplanan Yolsuzluk Algısı endeksi 100 üzerinden 40 olarak hesaplanırken, bu skorun Kıbrıs’ın kuzeyini 180 ülke içerisinde 85. sıraya koyduğu raporlandı.
Raporun detayları ise şöyle:
Kıbrıs’ın güneyi 41. , Türkiye 91. sırada
“ 0-100 arası bir ölçekte yapılan değerlendirmede, 0 yolsuzluğun çok yüksek olduğunu gösterirken 100 yolsuzluğun hiç bulunmadığına işaret etmektedir. Bu yıl, en temiz çıkan iki ülke 88 ve 87 skorlarıyla Danimarka ve Yeni Zelanda olurken, yolsuzluğun en yoğun olduğu ülkeler 10, 13 ve 13 skorlarıyla iç savaşın hüküm sürdüğü Somali, Güney Sudan ve Suriye olmuştur. TI-CPI skoru hesaplanan 180 ülke ve bölge içerisinde 40 skoru bizi Burkina Faso, Trinidad ve Tobago, Guyana, Endonezya, Kuveyt ve Lesotho’yla birlikte 85’inci sıraya yerleştirmektedir.
Bu skor bizi mukayese için kullandığımız ülkelerin Türkiye haricinde tümünün gerisine düşürmektedir. Bu sıralamada Kıbrıs’ın güneyi 41’inci, Malta 50’inci, Yunanistan 60’ıncı sıradadır. Türkiye ise bir basamak gerimizde 91’inci sıradadır. Son derece kaygı verici bir diğer husus da skorumuzun 180 ülke ve bölgenin ortalaması olan 43’ün de altında olmasıdır. “
Raporun hazırlanılmasında ve TI-CPI sokurunun hesaplanmasında kullanılan ankete verilen cevaplar ve bu cevaplardan çıkan sonuçlar Kıbrıs’ın kuzeyinde yolsuzluğun ciddi anlamda yer aldığını açıkça gösterdi. Bu sonuçların bazısı ise şöyle;
“ · Ankete katılanların %41’i KKTC’de yolsuzluk ve rüşvetin ‘çok yaygın’olduğunu düşünürken, %15’i yolsuzluğun ‘hiç’ olmadığı kanaatindedir;
· Katılımcıların %37’si kamu kaynaklarının, yolsuzluktan dolayı özelşirketlere, bireylere ve gruplara aktarılmasının ‘çok yaygın’ olduğunu düşünürken, sadece %17’si ise bunun ‘hiç’ olmadığını düşünmektedir;
·Katılımcıların %37’si kamu ihalelerini kazanabilmek ya da çıkar/ayrıcalıkelde edebilmek için rüşvet verme geleneğinin ‘çok yaygın’ bir şekilde bulunduğu kanaatindeyken, %25’lik bir grup bunun ‘hiç’ olmadığını ifade etmiştir;
· Katılımcıların %35’i yolsuzluğun bir önceki yıla göre artmış olduğunu, %15’i azalmış olduğunu, %51’iyse aynı kaldığını düşünmektedir . ”
Yolsuzluk en çok siyasetçiler ve siyasi partiler arasında yaygın
Raporda yolsuzluğun yaygın olarak yapıldığı iki grup siyasetçiler ve siyasi partiler olarak belirtildi. Alt kademedeki memurlar arasında yoğun yolsuzluk olduğunu düşünenlerin sayısı ise sadece 22%. Yolsuzluğun (rüşvet ve el altından fazladan ödeme yapma) en çok görüldüğü ilk 5 alan ise sırasıyla ‘Kamuya ait arazi ve binaların tahsisi ve kiralanması’, ‘Teşvikler’, ‘Kamu bankalarından kredi alırken’, ‘Kamu ihaleleri ve izinler’ ve ‘Gümrük işlemleri’. Su ve elektrik gibi kamu hizmetlerinin sağlanması, mahkeme kararlarını etkileme ve ithalat-ihracat işlemleri, ise yolsuzluğun en az olduğu alanlar olarak belirlendi.
Yolsuzluk algısı bölgeden bölgeye de değişiklir gösterirken bu oranın en yükse olduğu yerler Güzelyurt ve İskele olarak raporlandı. Buna göre İskele bölgesindeki şirket yöneticilerin %64’ü yolsuzluk ve rüşvetin ‘çok yaygın’ olduğu söylerken, Mağusa bölgesinde bu oran %31′ olarak rapor edildi.
Katılımcıların çoğunluğu yolsuzluğu ‘çok ciddi bir sorun’ olarak tanımlamakta
Hazırladıkları rapordan ülkede yolsuzluğun yaygın şekilde devam ettiği sonucunu Gökçekuş ve Sonan çalışmalarında “Gerek iş insanlarıyla yapılan anketlerden, gerekse uzmanlarla yapılan atölye çalışmasından elde ettiğimiz sonuçlar Kuzey Kıbrıs’taki yolsuzluk algısınınson derece yüksek olduğunu göstermektedir. Anket sonuçlarına göre iş insanlarının bu yıl çizmiş olduğu tablo genel olarak geçtiğimiz yıla göre daha olumludur. Fakat bu iyileşmenin nispi olduğunu gözden kaçırmamakta fayda vardır çünkü katılımcıların çoğunluğu (%57) hala yolsuzluğu ‘çok ciddi bir sorun’ olarak tanımlamaktadır. “ şeklinde kendi yorumlarına yer verdi.
Üst düzey mevkilere yapılan siyasi atamaların sınırlandırılması, yolsuzluğun tespiti ve cezalandırılmasında önemli rol oynayan kurumların güçlendirilmesi ve siyasetin gölgesinin bu kurumların üzerinden kaldırılması , Kıbrıs’ın kuzeyinde TI-CPI skorunun yükselmesi için atılması gereken adımlardan bazıları olarak raporda öneri olarak sunulmuştur.
