“Kıbrıs’ta ikili ya da garantörlerin dâhil olduğu kriz sayısı artarsa, gaz şirketleri buradan çekilir. Bunun bedelini de Kıbrıslılar öder. “
Günümüz dünyasında çıkarlar artık sokak sokak, insandan insana farklılaşıyor. Bir yerde çıkarı ortak olan iki sokak ve iki insan, yan sokağa geçince farklı çıkarları gözetebiliyor. Artık kimin sokağı kimin insanı ile aynı çıkarı gözetiyor kestirmek zor.
Biliyorsunuz aradan geçen zamanda, Kıbrıs’ta çıkacak doğalgaz konusu yine çözümsüz kaldı. Liderler barış masasına dönmek yerine, çok ilginçtir birbirlerini suçluyor. Çok uluslu şirketler kendilerine ait önlemler alıyor, bu önlemler kimi zaman gaz değil de Akdeniz’de askeri güç dengesi olarak görülüyor, garantör devletler kendi planlarını devreye sokuyor, oysa Barış masası iletişime ve samimiyete saygı duymaktan başka bir şey yapmıyordu. Böyle giderse Kıbrıslıları zan altında bırakacak bu durumda;
Bugün sizlere, para, siyasi ve askeri çıkarların ötesinde, bilimsel, gerçekçi, sadece ve sadece Kıbrıslıların çıkarını gözeten, vaktimiz kalmadığı için çevre konularına değinemediğimiz, doğalgaz konusunda uzman, Charles Ellinas ile sohbetimizi taşıyoruz.
Röportaj: Tevfik Aytekin
Kıbrıs’tan çıkacak gazı Yunanistan, İtalya ve Bulgaristan’a ulaştıracak East Med Boru Hattı Projesi ile ilgili ne düşünüyorsunuz?
Tamamen hayal ürünü olduğunu düşünüyorum. Önemli olan gazın son kullanıcıya ulaştığı fiyat, bu konuda Rusya, İran ve Azerbaycan gibi rakipleriniz var. Transit ülke Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşan bu doğalgaz boru hatları, son kullanıcıya çok uygun fiyatlarla ulaşıyor. East Med projesinin bu fiyatlara karşı rekabet etmesi mümkün değil. Ayrıca East Med’in bütün Avrupa’nın doğalgaz ihtiyacını karşılaması da mümkün değil. East Med için henüz en büyük doğal gaz rezervinin İsrail’de olduğunu görüyoruz. Diğer yandan AB’nin Gazprom ile yaşadığı doğalgaz anlaşmazlığı çözüldü.
Burada konuya enerji bağımlılığı üzerinden mi bakılıyor?
Bakılabilir fakat hem fiyat hem de yeterliliğinin sınırlı olacağı bilinen bir projede Kıbrıs önce çıkan gazı kendi enerji bağımlılığını en az seviyeye düşürecek şekilde tasarlaması gerekir. Pek tabi vana ve transit ülke hâkimiyeti de göz önünde bulundurulmalı.
Peki… Türkiye üzerinden gazın taşınması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Önce çıkacak rezervi görmek gerekir. Türkiye üzerinden taşınması transit ülke ile iyi ilişkiler ve iyi bir anlaşma ister. Zaten yüzer bir sıvılaştırma tesisisin maliyeti çok artıracağı için East Med ortaya çıktı. Şirketlerin yüzer sıvılaştırma tesisi yerine İsrail-Türkiye boru hattı seçeneğini düşünmesi bundan kaynaklanıyor. Kıbrıs kendi gazına pazar bulabilecek mi yoksa bulamayacak mı? İyi fiyatlı ve standartları iyi anlaşmalar yapabilecek mi? Kendi enerji bağımlılığını en az seviyeye düşürebilecek mi? Asıl sorular bunlar. Görülüyor ki Kıbrıs ve Türkiye arasında bir güvensizlik var.
Yakın zamanda Türkiye’nin ENI’ye askeri müdahalesi oldu. ENI sanki uluslararası piyasada yalnız bırakılmış gibi bir durum söz konusu oldu. Sizce bu krizlerin yansıması ne olur?
2022’de bütün dünyanın doğalgaz tüketiminin dört trilyon metreküp olacağı öngörülüyor. Gaz konusunu bir havuz gibi düşün. Bu havuzda bütün dünyadaki potansiyel taşıyan gaz yatakları var. Sadece Türkiye’nin tüketimi ortalama elli milyar metreküp. Yakın zamanda Zimbabve’de çok büyük bir gaz rezervi bulundu. Sadece Nijerya ortalama beş trilyon metreküp doğalgaz rezervine sahip. Bu gaz havuzunda Rusya, İran, Katar, Türkmenistan, Amerika, Venezuela, Nijerya, Çin, Avustralya, Endonezya gibi ülkeler var. Kıbrıs gazı bu havuzda en az rezerve sahip olan ülkelerden bir tanesi. Bu gaz havuzundaki rezervlere sahip ülkeler aynı zamanda dünya doğalgaz piyasasında önder ülke konumunda. Bu sebeple Kıbrıs’ta ikili ya da garantörlerin dâhil olduğu kriz sayısı artarsa, gaz şirketleri buradan çekilir. Bunun bedelini de Kıbrıslılar öder.
Kıbrıs’ta barış isteği görebiliyor musunuz?
Barış isteği genelde garantörler, çok uluslu şirketler ve ülkeler üzerinden düşünülüyor. Gaz dâhil olunca bu üç faktörden beklentiler var. Oysa olması gereken Kıbrıs’ta Kıbrıslıların arasında yaşanacak bir barış. Ben yakın zamanda bir barış göremiyorum.
