Gambilli ve bir çapkının hikayesi – Münür Teralı

MARONİTLERDEN TÜRKLERE GEÇEN KÖY: GAMBİLLİ ve BİR ÇAPKININ HİKAYESİ

Kim bilir ne hikayeler gizli, ne acılar ne sevdalar saklı, ne sırlar gömülü Kıbrıs’ın topraklarında. Ne kahramanlar, ne zalimler, ne fenalar, ne fedakarlar doğdu, yaşadı, öldü. Her biriyle ilgili filmler, belgeseller çekilir, şarkılar, türküler bestelenir, cilt cilt kitaplar yazılır. Ama hikayeleri, tanıklarından daha güzel kim anlatabilir? Hele bir de o hikayeleri anlatan insanın dedesi ve nenesi olursa…

Nenem Ayşe Unvan ve dedem İbrahim Unvan (Kaymakam), hikaye anlatmayı çok severler. Çok da güzel anlatırlar. İnsan onları dinlerken birden bir zaman makinesine biner ve geçmişe doğru süzülür. Hikayeleri öyle güzel ve etkileyicidir ki, anlattıkları olaylar ve bahsettikleri insanlar gözünüzün önünde canlanıverir. Özellikle kendi köyleri olan Gambilli’yle ilgili anlattıkları bir hikaye paylaşılmayı fazlasıyla hak ediyor. Bu hikaye Gambilli’nin ilginç tarihiyle alakalı. Yakın sayılabilecek geçmişe kadar bir Maronit Köyü olan Gambilli’nin nasıl bir Türk köyüne dönüştüğünü anlatıyor.

Maronitler’in 9. yüzyıldan itibaren Levant bölgesinden Kıbrıs’a göç ettikleri bilinmektedir. 13. yüzyıla gelindiğinde adada 70 civarında köyleri ve yaklaşık 8.000 nüfusları olduğu tahmin ediliyor. Osmanlı yönetimiyle birlikte adadaki Maronit varlığı giderek azalmış, öyle ki 1600’lü yıllarda köyleri 19’a düşmüştü. Bunu papanın emriyle Kıbrıs’a gelen Jerome Dandini’nin kitabından biliyoruz. Dandini’nin tespit ettiği köyler şunlardı; Metochi, Flamoudi, Agia Marina, Asomatos, Kampyli, Karpasia, Kormakitis, Tremidia, Kazafani, Vouno, Kepos, Geri, Chrysida, Agios Georgios of Attalias, Klepini, Episkopi, Gastria, Kephalovrysi, ve Kato Chrysida. Bu azalış devam etmiş ve 1900’lü yılların başında 4-5 Maronit köyü kalmıştı.

1900’lü yıllarda adada kalan Maronit köylerini bazı kaynaklar 4, bazıları ise 5 olarak vermektedir. Bu belirsizliğin sebebi de Gambilli köyüdür ve hikayemiz tam da bu noktada başlayacaktır . Kıbrıs’ın kuzeybatısında bulunan bu bölgede birçok Rum, Türk, Maronit ve karma köy bulunuyordu. Lapta Larnakası Rum ağırlıklı karma, Asomoto Maronit, Aymarina Maronit ağırlıklı karma, Mirtu Rum, Yorgoz Türk Rum karma, Kördemen Rum, Kormacit Maronit, Karpaşa Maronit ağırlıklı karma köylermiş.1800’lü yılların başlarına kadar Gambilli bir Maronit köyüydü. Bölgede sadece Türklerden oluşan bir köy yoktu. Ama bu, yaklaşık 100 yıl sürecek bir mal alım- satım ve göç süreciyle değişmek üzereydi.

18. yüzyıl sonları, 19. yüzyıl başlarında Lapta Larnakası’nda yaşayan az sayıda Türk varmış. Rumlarla birlikte aynı köyde yaşar aynı toprağa su verir ve aynı havayı solurlarmış. Köyün Türk nüfusunun içinde uzun boylu, yakışıklı, zengin ve çapkın, Mustafa isimli bir genç adam da varmış. Mustafa yakışıklılığıyla köyün genç kızlarının ilgisini çekebiliyormuş. İşin aslı Mustafa genç Rum kadınlarıyla birlikte oluyormuş. O zamanlarda bu durum köyün Rum halkı tarafından pek de hoş karşılanmamış. Zamanla aynı köyü paylaşan Rumlar’ın ve Türkler ’in arası açılmış, huzursuzluk çıkmış. Bu huzursuzluğun ne kadar büyüdüğünü, kan akıp akmadığını bilemiyoruz. Ancak başta Mustafa ve ailesi olmak üzere köyde yaşayan Türkler’i köyden göç etmeye ikna edecek büyüklükte olduğunu biliyoruz.

Lapta Larnakalı Türkler köyde bulunan topraklarını satmış ve eski köylerine çok yakında bulunan bir Maronit köyü olan Gambilli’den toprak alıp oraya taşınmışlar. Takip eden on yıllar boyunca bölgedeki diğer köylerde azınlık olarak yaşayan Türkler, Lapta Larnakası’ndan göç eden Türkleri izlemiş. Eski köylerindeki topraklarını satıp, Gambilli’den toprak alarak buraya yerleşmiş. Gambilli’de giderek azınlık durumuna düşen Maronitler de benzer şekilde topraklarını Türklere satıp bölgedeki diğer Maronit köylerine göç etmişler. İlk göç dalgasından tahminen 100 yıl sonra Gambilli’de yaşayan tek bir Maronit bile kalmamış. Böylelikle kavgasız ve kansız bir şekilde Gambilli Maronitler’den Türklere geçmiş oldu. Nenem Ayşe, Gambilli’de yaşayan son Maronit’i biliyor. “Elegu derlerdi nenem, Maronit cirasıydı…”

Tarih seli durmadı. Önüne yaşamları, hikayeleri, insanları katıp sürüklemeye devam etti. Bölgede yaşayan Maronitler 1974’ten sonra güneye göç etmeye zorlandı. Aymarina ve Kormacitten sonra en büyük Maronit köyü olan Asomoto’da hiç Maronit kalmadı. Bugün bu köyler askerin kontrolünde. Birçok Maronit’in gizemli anıları, molozların altında kayboldu. Günümüzde azsayıda Maronit Karpaşa ve Kormacitte anılarına, hikayelerine, kültürlerine ve geçmişlerine tutunmaya çalışıyor.

Maronitler’in güneye göçü, Rumlarınki kadar hızlı ve kesin olmamış. Kimisi hemen gitmiş, kimileri ise zamanla. Ama bazıları göç etmeyi reddetmiş. Öyle ki 30 yaşında olan ben bile bir tanesini hatırlarım. Asomoto’dan yürüyerek köy bakkalına alış veriş yapmaya gelirdi. Dedem İbrahim, köy bakkalını çalıştırırdı o zamanlar. “Üşenmezdi dedem ta Asomoto’dan gelirdi bakkala bir şeyler almaya. Filigu’ydu adı.”

Gambilli’de Maronitlere ait hiç ev kalmadı. Ama köyün her yerinde Maronitlere ait tarlalar var. Günümüzde bu tarlalar köylüler tarafından Maronitler’den icar edilmektedir. Maronitlere ait en büyük iz ise günümüze kadar çok iyi bir şekilde korunarak gelmiş Maronit Kilisesidir. Köyün tam ortasında bulunan bu kilisenin adı, Panagia Tou Kampyli Klisesi’dir. Maronitler zaman zaman bu kiliseyi ziyaret etmekte ve ibadetlerini gerçekleştirebilmektedirler. Kilise, Gambilli’nin bir zamanlar Maronitlerin yuvası olduğunu ispat edercesine orada durmaktadır. Bizlere çok kültürlü geçmişimizi hatırlatmaktadır.

Böyle hikayeler büyüleyici değil mi sizce de? Bize ne kadar yakın zamanlarda ve mekanlarda geçseler da çok uzakmış gibi geliyor. Kim bilir daha ne hikayeler keşfedilmeyi ve anlatılmayı bekliyor. Bir kişinin çapkınlığı gerçekten de bir köyün etnik yapısını tamamen değiştirecek olayları başlatmış olabilir mi? Görünen o ki tam da öyle olmuş.

Asimilasyon Sözlüğü:

Asomoto: Özhan

Aymarina: Gürpınar

Gambilli: Hisarköy

Lapta Larnakası: Kozanköy

Kormacit: Koruçam

Kördemen: Kılıçarslan

Mirtu: Çamlıbel

Yorgoz: Tepebaşı

Kaynakça

http://www.halkinsesikibris.com/kibris-ta-yasam/hisarkoy-gambilli-h73895.html

http://www.havadiskibris.com/ma-kimdir-maronitler/