Karbon ayak iziniz, hem dünyanın hangi ülkesinde yaşadığınıza hem de gelir seviyenize bağlı olarak büyük farklılık gösteriyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) yaşayan birinin karbon ayak izi, ortalama bir Nijeryalı’nın karbon ayak izinden yaklaşık 13 kat daha büyük.
Öte yandan dünyanın farklı ülkelerinden 125 milyarder, dünya nüfusunun daha düşük gelirli yüzde 90’lık kısmında yer alan herhangi birinden bir milyon kat daha fazla emisyona sebep oluyor.
Bu eşitsizlik, ülkeler özelinde de oldukça belirgin. Örneğin ABD’de en fazla gelire sahip %1’lik kesimden birinin karbon ayak izi, en az gelire sahip %50’lik kesimden birine kıyasla 1,388 kat daha büyük.
Ancak yeni bir çalışma, ülke içindeki karbon ayak izi eşitsizliğinin yeterince anlaşılmadığına ve büyük ölçüde azımsandığına işaret ediyor.
Nature Climate Change’de yayınlanan ve ABD, Danimarka, Hindistan ve Nijerya’dan 4,000 kişinin katılımıyla yapılan yeni bir çalışma, bu ülkelerin tamamında zenginlerin (en yüksek gelire sahip yüzde 10’luk ve yüzde 1’lik kesimin) karbon ayak izinin gerçekte olduğundan çok daha düşük tahmin edildiğini ortaya koydu. Gerçeklik ve tahminler arasındaki en büyük uçurum, ABD’de ve Danimarka’da gözlendi.
‘Zenginler, davranış değişikliği gerektirmeyen çözümlere eğilimli’
Araştırmanın bir diğer önemli bulgusu, desteklenen iklim politikalarının da gelir düzeyine göre farklılık göstermesi oldu. En yüksek yüzde 10’luk gelir grubundan katılımcılar; kullanımın fazla olduğu dönemlerde elektrik fiyatını artırmak veya kırmızı ete vergi ilave etmek gibi politika önerilerini daha yüksek oranda destekledi.
Çalışmanın yazarlarından Kopenhag İşletme Okulu (Copenhagen Business School) İşletme Bölümü Öğretim Üyesi Kristian S. Nielsen’a göre daha varlıklı kesimler, davranışlarını değiştirmelerini gerektirmeyen çözümleri daha çok benimsiyor:
‘Nihayetinde bu yatırımları yapabilecek paraları var ve paranız olduğu sürece bunlar çok zor değil. Oysa yaşam tarzında değişiklik gerektiren şeyler, örneğin daha az uçmak, pek de isteyecekleri bir şey değil.”
Eşitsizliğin önemli bir ekonomik tartışma olduğuna dikkat çeken Nielsen, katı bir karbon bütçesine sahip olduğumuz iklim değişikliği çerçevesinde, eşitsizliğin ciddi bir adalet sorunu yarattığını vurguluyor: “Şu anda bazı insanlar, hafta sonu Dubai’de alışverişe gitmek, büyük bir eve sahip olmak veya başka türlü amaçlar için, bu sınırlı bütçeden çok büyük bir pay alıyorlar. Bunun adil olup olmadığını konuşmak, tartışmak önemli.”
Nielsen’a göre karbon ayak izi eşitsizliğine dair farkındalığı artırmak, daha fazla insanın iklim politikalarını desteklemesini sağlayabilir ve özellikle en zengin kesimin tüketimini düzenleyecek uygulamaların önünü açabilir.
Hem ülkeler hem sınıflar arası farklar büyük
Kristian S. Nielsen’in konuya dair değerlendirmesi şöyle:
“Karbon ayak izi, birer birey olarak tüm faaliyetlerimiz sonucunda sebep olduğumuz sera gazı emisyonları olarak tarif edilebilir. Bu, günlük hayatta kullandığımız tüm ürünleri ve hizmetleri kapsar; enerji, ulaşım, gıda tüketimi veya uçakla seyahat gibi.
Ve gördüğümüz kadarıyla bu konuda ülkeler arasında oldukça büyük farklar var. Yani Nijerya’daki ortalama bir insan, ortalama bir Danimarkalıdan çok daha küçük bir karbon ayak izine sahip.
Ancak farklar burada bitmiyor; her ülkenin kendi içinde de yüksek gelirli insanların daha yüksek karbon ayak izine sahip olma eğiliminde olduğunu görüyoruz. Gelir skalasında nerede olduğunuza bağlı olarak bu ayak izi bazen çok yüksek olabiliyor.
Son 10 yılda bu eşitsizliği inceleyen pek çok bilimsel makale yayınlandı. Ancak konunun araştırılmamış olan bir yönü vardı: İnsanlar bu eşitsizliğin ne ölçüde farkında? Biz de çalışmamızda buna bakmak istedik ve birbirinden çok farklı dört ülke seçtik: Nijerya, Hindistan, ABD ve Danimarka.
Daha düşük gelirli bir ülke olarak Nijerya’yı dahil ettik. Hindistan, düşük ve yüksek gelirli grubun arasında bir yerde kalıyor, fakat aynı zamanda çok yüksek bir eşitsizlik seviyesine sahip. ABD ve Danimarka ise iki yüksek gelirli ülke. Bu ikisi bazı yönlerden çok benzese de farklı eşitsizlik seviyelerine sahip. Örneğin Danimarka genellikle çok eşitlikçi bir ülke kabul edilir ama orada bile karbon ayak izlerinde oldukça fazla eşitsizlik olduğunu görüyoruz.
Zenginlerin karbon ayak izi sanıldığından çok daha büyük
“İnsanlar, düşük gelir gruplarının karbon ayak izini olduğundan az ya da fazla tahmin edebiliyorlar. Fakat söz konusu en yüksek yüzde 10’luk dilim ve özellikle de en üst yüzde 1’lik dilimdeki insanlar olduğunda, bu kişilerin karbon ayak izleri gerçekte olduğundan çok daha düşük tahmin ediliyor.
Tespit ettiğimiz en önemli şey, özellikle ABD’de ve Danimarka’da, karbon ayak izi eşitsizliğinin gerçekte olduğundan çok daha küçük zannedilmesi oldu. Bence bunun bir nedeni, özellikle ABD’de, mutlak farkların gerçekten çok büyük olması. Bu yüzden insanların gerçek farkı öngörememesi anlaşılır. Ancak Hindistan’da ve Nijerya’da da durum farklı değil.
Zenginler, satın alabilecekleri iyileştirmeleri tercih ediyor
“Tahminlerimizden biri, karbon ayak izi eşitsizliği ne kadar küçümseniyorsa iklim politikalarına desteğin de o denli düşük olacağı yönündeydi. ABD ve Hindistan’da bunu destekler sonuçlara ulaşamadık. Danimarka ve Nijerya’da ise böyle bir durum var gerçekten.
Genelde ise desteklenen iklim politikalarının gelire bağlı olarak farklılık gösterdiğini görüyoruz. Daha varlıklı kişiler, kendileri açısından çok fazla davranış değişikliği gerektirmeyen teknolojik çözümleri daha çok seviyor. Diyelim ki enerji verimliliği iyileştirmeleri veya ev yalıtımı ya da elektrikli bir araç almak. Nihayetinde bu yatırımları yapabilecek paraları var ve paranız olduğu sürece bunlar çok zor değil. Oysa yaşam tarzında değişiklik gerektiren şeyler, örneğin daha az uçmak, pek de arzu ettikleri bir şey değil.
VATANDAŞLAR HANGİ DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİNİN ETKİLİ OLDUĞU KONUSUNDA YANILIYOR
İnsanlar, karbon ayak izlerini azaltmak için duş alırken daha az su kullanmak, geri dönüşüm yapmak, plastik tüketimini en aza indirmek gibi çeşitli yöntemlere başvuruyorlar. Fakat özellikle son beş yıl içinde, bu gibi davranışların iklim üzerindeki etkisinin abartıldığını gösteren pek çok makale yayınlandı.
Spektrumun diğer ucunda ise örneğin vegan beslenmek veya kırmızı et tüketmemek ya da daha az uçakla seyahat etmek gibi aktiviteler yer alıyor. Oldukça etkili olan bu eylemlerin karbon ayak izini azaltmadaki rolü ise azımsanıyor.
Bu da şu anlama geliyor: Eğer bu tür bir yanlış algı varsa, gerçekten harekete geçmek isteyen insanlar bazen yanlış yerden başlayabiliyorlar.
Davranış değişiklikleri zenginler için daha kolay
“İklim değişikliğinde payı daha yüksek olan kişilerin, diğerlerine göre daha çok sorumluluk üstlenmesi gerekiyor.
Bazı insanlar gerekli değişiklikleri yapmakta zorlanabiliyorlar; altyapı mevcut olmayabiliyor veya başka türlü sorunlar çıkabiliyor. Genelde gördüğümüz şey, ne kadar zengin olursanız, birçok davranış değişikliğinin o denli kolay hale geldiği.
Her zaman şu örneği veririm: Örneğin düşük gelirliyseniz ve beslenme düzeninizi değiştirmek istiyorsanız, öncelikle yeni yemekler pişirebilmek için yemek yapma becerilerinizi geliştirmeniz gerekir. Yeni tarifler, yeni baharatlar, yeni malzemeler ile besleyici yemekler hazırlayabilir hale gelmelisinizdir. Öte yandan gelir seviyeniz yüksekse, doğrudan bir yemek programı satın alabilirsiniz. Bu durumda gerekli tüm malzemeler, tariflerle birlikte evinize gönderilir. Daha da zenginseniz, her şeyi yapması için özel bir şef tutarsınız. Yani bu bir çeşit spektrum.
Bu daha teknik meseleler için de geçerli. Örneğin evinizdeki enerji verimliliğini artırmak için çeşitli sübvansiyonlar var. Ancak bunlardan kimin faydalandığına baktığımızda burada bile bir eşitsizlik olduğunu görüyoruz. Bir sübvansiyona nasıl başvuracağını öğrenmek, vergi iadesi almak, bunun için gerekli kararları verebilmek çok karmaşık olabilir. Karmaşıklık da bir tür engeldir.
Sınırlı karbon bütçesinin adil paylaşılması gerekir
“Eşitsizlikler söz konusu olduğunda bazıları ‘zenginlerin ne kadar parası olduğundan kime ne,’ diyebiliyor çünkü nihayetinde paraya sınırlı bir kaynak gözüyle bakılmıyor. Ama söz konusu iklim olduğunda durum farklı.
Küresel ısınmayı engellemeye yönelik hedeflerde görülebileceği gibi, sınırları tam anlamıyla belli olan bir karbon bütçemiz var. Ve şu anda bazı insanlar, hafta sonu Dubai’de alışverişe gitmek, büyük bir eve sahip olmak veya başka türlü amaçlar için, bu sınırlı bütçeden çok büyük bir pay alıyorlar. Bunun adil olup olmadığını konuşmak, tartışmak önemli. Benim bu konuda bir fikrim var ve adil olduğunu düşünmüyorum. Ancak bu mutlaka tartışılması gereken bir konu.
Eşitsizliğe dair farkındalık artışı, iklim politikalarına desteği artırabilir
“İnsanları bu eşitsizlik hakkında bilgilendirdiğinizde, iklim politikasına desteğin genel olarak artacağı söylenebilir. Örneğin, en zengin yüzde 1’lik, yüzde 10’luk veya yüzde 20’lik kesimlerin davranışlarını düzenleyecek politikalara destek artabilir.
Tabii ideoloji ve siyasi inançlar da önemli. Veya bir gün kendiniz de ilk yüzde 10’luk dilime gireceğinizi düşünüyorsanız, bu tür politikaları istemeyebilirsiniz. Ancak bir bütün olarak düşünüldüğünde görmeyi beklediğim şey, eşitsizliğe dair farkındalığı artırmanın, iklim politikalarını destekleme konusunda daha fazla insanı harekete geçirebileceği.”
