• Künye
  • Dayanışma
  • İletişim
  • Gizlilik Politikası
Salı, Temmuz 1, 2025
Bulamadık
Tümünü Gör
Gazeddakıbrıs
29 °c
Nicosia
  • ANA SAYFA
  • HABER
    • KIBRIS
    • DÜNYA
    • İKLİM KRİZİ | EKOLOJİ
    • SANAT
    • KORONAVİRÜS
  • YORUM
    • EDİTORYAL KOLEKTİF
    • GAZEDDABLOG
      • GAZEDDA YAZARLARI
      • GÜNEYDEN YAZARLAR
        • PENNA
      • DÜNYADAN YAZARLAR
        • PROJECT SYNDICATE
    • RÖPORTAJ
  • MULTİMEDYA
    • GAZEDDAPOD
    • GAZEDDAWEBTV
  • TÜM İÇERİK
  • ANA SAYFA
  • HABER
    • KIBRIS
    • DÜNYA
    • İKLİM KRİZİ | EKOLOJİ
    • SANAT
    • KORONAVİRÜS
  • YORUM
    • EDİTORYAL KOLEKTİF
    • GAZEDDABLOG
      • GAZEDDA YAZARLARI
      • GÜNEYDEN YAZARLAR
        • PENNA
      • DÜNYADAN YAZARLAR
        • PROJECT SYNDICATE
    • RÖPORTAJ
  • MULTİMEDYA
    • GAZEDDAPOD
    • GAZEDDAWEBTV
  • TÜM İÇERİK
Bulamadık
Tümünü Gör
Gazedda
Bulamadık
Tümünü Gör
Ana Sayfa YORUM GAZEDDABLOG DÜNYADAN YAZARLAR

Eleştirinin ikiz çocukları: Ütopya ve Distopya – Jeet Heer

Gazedda Gazedda
27 Mart 2022
Okuma Süresi: 7 dk
A A
Eleştirinin ikiz çocukları: Ütopya ve Distopya – Jeet Heer
https://bsky.app/profile/gazeddakibris.bsky.socialhttps://www.threads.net/@gazeddakibris

“Geç kapitalizmin çöküşü yerine yeryüzünün ve doğanın bütünüyle parçalanışını hayal etmek bize daha kolay görünür, bu belki de hayal gücümüzün zayıflıkları yüzündendir.” — Fredric Jameson

Yazan: Jeet Heer
Çeviren: Bartu Şanlı
Kaynak: Vesaire

Ütopya ile distopya, toplumsal eleştirinin soyundan gelen ikiz kardeşlerdir. İdeal toplumu sistemli biçimde hayal etmenin ilk modern girişimi olarak hatırlansa da Thomas More’un Ütopya’sı (1516) ezici bir yoksulluk ve savaş yoluyla lime lime edilmiş Avrupa’nın kara bir portresini sunar, ekili arazilerin kuşatılması sürerse koyunların yakında insanları yiyeceğine dair sarsıcı bir kehanetle başlar. Bu ürkütücü olasılık, More’un eşitlikçi ve mülkiyetin paylaşıldığı komünal bir toplum olarak tasarladığı alternatif arayışını kaçınılmaz hale getirdi.

More’un ütopyacı umutları, tarihin yapımında hem iyimser hem de korkunç olasılıklara yol açan yeni bir insan edimi duygusuyla, distopik korkuları tarafından dengelendi. Ütopya’yı yazdığından bu yana geçen beş yüz yılda, sayısız pek çok kişi ya dünyevi cennetlerin ya da insanların yarattığı cehennemlerin senaryolarını resmederek her iki yolu da arşınladı.

More’un ulaştığı denge, hayal dünyamızın distopik kabuslarla dolup taştığı ve ütopyacı dürtünün belli belirsiz duyulduğu çağımızda artık kaybolmuştur. Edebiyat kuramcısı Fredric Jameson 1994 tarihli Zamanın Tohumları kitabında kederle şunu dile getirir: “Geç kapitalizmin çöküşü yerine doğanın ve dünyanın esaslıca parçalanışını hayal etmek bize daha kolay görünür, bu belki de hayal gücümüzün zayıflıkları yüzündendir.”

Jameson, gerçek sistemik değişimi tasavvur edemeyecek kadar sıkışmış ve çürümüş hayal gücü yetersizliğini postmodernizmin ayırt edici niteliklerinden biri olarak gördü. Distopik hayal gücü kültürümüzde her zamankinden daha baskın hale geldiğinden, geçen birkaç on yıl Jameson’ın kehanetini kanıtlamış oldu. İklim felaketinin korkutucu (ve makul) hikâyeleri, pandemiler, haber programları ve popüler kurmaca vasıtasıyla kendi yolunu çizen yükselen otoriter rejimler. Cormac McCarthy’nin Yol’u, Margaret Atwood’un MaddAddam üçlemesi, Suzanne Collins’in Açlık Oyunları ya da sayısız zombi filminde dünyanın sonunu hayal ederken pek sorun yaşamıyoruz: nükleer savaşlar, yükselen okyanuslar, çıldırmış biyoteknoloji, totaliter diktatörlük. Eksik olan, daha iyi bir dünyanın inşası için gerçek bir yol haritası.

Ütopik dürtü, politik spektrumda ihtilaflıdır. Margaret Thatcher muhafazakâr dünya görüşünü “Başka seçenek yok,” diyerek vahşice özetlemişti. Thatcher haklıysa, ütopyacı yorum acziyete ve hataya mahkûm edilmiştir. Bazı solcular da hemfikir olacaktır. Karl Marx, kendisinin yaptığının aksine, güncel tarihsel dinamikleri ve hakiki bir değişime neden olabilecek güç konjonktürünü dikkate almadan ideal toplumlar için tasarımlar sunan Charles Fourier ve Henri de Saint-Simon gibi hayalci düşünürlere atıfta bulunarak “ütopyacı sosyalizmi” hep pejoratif bir terim olarak kullandı.

Marx, bilimsel sosyalizmin ütopyacı sosyalizmden üstün olduğunda ısrarcıydı. Radikal uluslararası ilişkiler profesörü Immanuel Wallerstein, 1998 tarihli Ütopistik kitabında aynı ruhla uyarmıştı: “Ütopyalar hayallerin, dolayısıyla kaçınılmaz olarak hayal kırıklıklarının üreticileridir. Ayrıca ütopyalar korkunç yanlışların haklı gösterilmesi için kullanılabilirler, kullanılmışlardır. Gerçekten ihtiyaç duyduğumuz en son şey, daha fazla ütopyacı tasavvurlardır.”

Marx ve Wallerstein’a karşı, daha iyi bir toplum umudunun toplumsal heyecanı canlı tuttuğunda ısrar ederek ütopya fikrini Marksist terimlerle kurtarmaya çalışan radikal düşünürlerin saygın bir geleneği vardır. Jameson, bu geleneğin belki de yaşayan en büyük örneğidir. New Left Review dergisindeki 2004 tarihli makalesinde, “Sadece ütopya fikrinin hayatta kaldığı ancak kuvvetsiz göründüğü, sistemik ötekilik ve alternatif bir toplum kavrayışı olmaksızın bugün herhangi bir radikal siyasi programı hayal etmek fazlasıyla zordur,” der.

Ütopyacı hayal gücü, kendi başına daha iyi bir dünya inşa etmek için yeterli değildir ancak asli bir önkoşuldur. Oscar Wilde, Sosyalizm ve İnsan Ruhu (1891) denemesinde bunu en iyi biçimde açıklamıştır: “İçinde Ütopya ülkesi olmayan bir dünya haritası, göz atmaya bile değmez çünkü o, İnsanlığın yaklaşmakta olduğu ülkeyi göstermemektedir. Ve insanlık oraya ayak basınca, ufka doğru göz atar ve daha iyi bir ülke görünce oraya doğru yelken açar. İlerleme Ütopyaların gerçekleşme sürecidir.”

Tarih, Oscar Wilde’ın düşüncesini doğrular. Vaatlerin boşa çıktığı dönemlerde hayal kırıklığından doğan ütopyacı kurmaca türü, tarihsel değişimin benzersiz hassas barometresidir. İnsanlar mevcut düzenden memnuniyetsizlik duyduklarında ütopyalar yazmaya başlar, Jameson’ın devrimci fırtınanın patlak vermesinden önceki dinginlik hali olarak tanımladığı şey de budur.

Tarihçi Perry Anderson, Jameson’ın yazısına dayanarak, yine New Left Review’de şunu savunmuştu:

Bunun gerçekten de tekrarlanan bir örüntü olduğuna dair pek şüphe yoktur. More’un Ütopya’sı, Avrupa’yı sarsan ve More’un kendisini de bir yıldan az bir sürede tüketen Reform’un patlak vermesinden önce, 1516’da ortaya çıkmıştı.Dikkate değer yeni ütopyalar —Tommaso Campanella’nın Güneş Ülkesi (1623), Francis Bacon’ın Yeni Atlantis’i (1627) ve Robert Burton’ın Melankolinin Anatomisi’ndeki (1621-1638) kendine özgü sapması— 17. yüzyıldaki Napoli Ayaklanması’nın ve İngiliz İç Savaşı’nın başlangıcından önceki dönemde görünür hale geldi. Diderot’nun 18. yüzyılın en büyük ütopyacı hayali olan Bougainville Seyahatine Ek (1772) eseri Fransız Devrimi’nden bir kuşak önce yazılmıştı. 19. yüzyılın son yıllarındaki dikkate değer ütopyacı kurmacalar —Bellamy’nin Geriye Bakış’ı (1888), Morris’in Hiçbir Yerden Haberler’deki yanıtı (1890), Hertzka’nın Freiland’ı (1890), ayrıca Uzak Doğu’dan Kang Youwei’nin Büyük Uyum’u (1888-1902)— 1905-1911 arasında Rusya ve Çin’deki çalkantılar, I. Dünya Savaşı ve Ekim Devrimi’nden önce ortaya çıkmışlardı.

Bir başka örnek de 1960’lardaki ayaklanmaların habercisi olan çalışmaların sahibi Theodor W. Adorno, Ernst Bloch ve Herbert Marcuse gibi Frankfurt Okulu Marksistlerinin 1940’larda ve 1950’lerde ortaya çıkan ütopyacı fikirleridir. Perry Anderson, devrim dönemlerine ütopyacı yazının gelişip olgunlaşmasının eşlik ettiğini de ekler. Shulamith Firestone, Ursula K. Le Guin, Joanna Russ, Samuel R. Delany ve Marge Piercy’nin spekülatif feminist ve queer yazıları vesilesiyle ütopyacı geleneğin son büyük patlamasına tanık olan 1960’lar ve 1970’ler de bu kuralın istisnası olamadı. Hâlâ bu yazarların hayal ettiklerinin bir kısmını yaşıyoruz.

1960’ların ve 1970’lerin ütopyacı ateş fırtınasının ortadan kaybolmasından sonra bile modern ütopyaların en büyüklerinden biri olan, ekolojik açıdan sürdürülebilir bir Kaliforniya hayal eden Kim Stanley Robinson’ın bilimkurgu eseri Pasifik Kenarı’nda (1990) dikkate değer canlı unsurlar bulunuyordu. Robinson’ın Fredric Jameson danışmanlığında, Philip K. Dick edebiyatı üzerine doktora tezi yazması tesadüf değildi.

Ütopyacı hayal gücünden vazgeçersek ne kaybederiz? Siyaset bilimci Lyman Tower Sargent ütopyacı düşünceyi “toplumsal hayaller kurmak” diye tanımlar. Ütopyalar bize kolektif olarak hayal etmeyi, hayal gücümüzü keskinleştirmeyi, daha fazlasını talep etmeyi, dünyadaki adaletsizliklerin gerçekten var olmasının gerekliliğini sorgulamayı ya da onları nasıl çöpe atabileceğimizi öğretir.

Jameson’ın önemli argümanlarından birisi, ütopyaların uygulanması gereken basit tasarımlar sunmaktan ziyade toplumsal sorunların belirlenmesinde tanı araçları olarak işlev gördükleridir. Birbirini dışlayan ütopyacı teklifler, mevcut toplumun yetersizliğini teşhis etmekle aynı amaca hizmet edebilir. Jameson’ın tercih ettiği evrensel istihdam ütopyası, Marcuse’nin evrensel boş zaman planıyla çelişiyormuş gibi görünebilir. Ancak her iki teklif de yedek işsizler ordusunu sürdüren ve hayatta kalmayı istihdama bağlı kılan sistemin canavarlığına dikkat çekmeye yarar.

Jameson 2004 tarihli makalesinde, ütopyanın işlevinin “daha iyi bir gelecek hayal etmeye yardım etmesinden ziyade bizi bir şekilde tuzağa düşürmüş ve sınırlandırmış sistemin ideolojik kapalılığını ortaya çıkarmak amacıyla —tarihselcilik ya da gelecekçilikten yoksun ütopyacı olmayan bir şimdideki tutsaklığımızın— böyle bir geleceği hayal etmek konusundaki mutlak yetersizliğimizi göstermesinde yattığını,” iddia eder.

Şimdiki ânın en umut dolu işaretlerinden biri, 1970’lerden beri ilk kez ütopyacı hayal gücünün canlanmış olmasıdır. Robinson ve Jameson gibi bir zamanlar yalnız olan seslere, şimdi evrensel temel gelir, Yeşil Mutabakat, açık sınırlar, Amerika’nın altyapısını modernize etmek için kurulan TVA [Time Variance Authority] ve başka ütopik şemaların yanı sıra polis teşkilatının ve hapishanelerin kaldırılması çağrısında bulunan bir gençlik korosu eşlik ediyor. Ne hepsi meyvesini verecek ne de buna ihtiyaçları var. Ütopyacı dürtü, statükoya ve ajitasyona ilişkin huzursuzluğu harekete geçirmek için vardır.

Nerede biteceğini kimse bilemez, çünkü toplumsal ilerlemelerin hepsi başından beri politik yaşamın çatışmalarının ortasında alternatiflere biçim veren insanlarla mümkün olmuştur. Ancak bu alternatifleri yaratacak enerji ütopyacı hayaller olmadan var olamaz.

Gazedda

Gazedda

Gazeddakıbrıs yurttaş gazeteciliği anlayışı ile yayın yapan, yurttaştan yana taraf olan ve gazetecilikte meslek etiği ilkelerine inanan bir yayın organıdır. Gazeddakıbrıs her koşulda barıştan yanadır.

ABD-Türkiye Krizi | Halil Savda
DÜNYADAN YAZARLAR

Erdoğan Trump İle Yeni Bir Dostluk Kurabilir Mi? | Paul Taylor | The Guardian

Gazedda
29 Ocak 2025

Paul Taylor yazdı: ABD-Türkiye ilişkileri açısından belki de en büyük risk, Esad sonrası güvenlik boşluğunda fiilen komşu haline gelen Türkiye ve İsrail'in Suriye'de doğrudan karşı karşıya gelme ihtimalidir.

Devamı içinDetails
Doların Küba’ya Dönüşü: Uzun Bir El Sürgündekilerin Cebine Dalıyor | Carla Gloria Colomé | EL PAÍS 
DÜNYADAN YAZARLAR

Doların Küba’ya Dönüşü: Uzun Bir El Sürgündekilerin Cebine Dalıyor | Carla Gloria Colomé | EL PAÍS 

Gazedda
27 Ocak 2025

Kübalılar 2025'e uyandıklarında ülke aynıydı, ancak liderleri onlara her şeyin farklı olacağına dair güvence vermişti.

Devamı içinDetails
Cinsiyet konusundaki kararnamesinden sonra Trump yasal olarak ilk kadın başkan mı? | Arwa Mahdawi | The Guardian
DÜNYADAN YAZARLAR

Cinsiyet konusundaki kararnamesinden sonra Trump yasal olarak ilk kadın başkan mı? | Arwa Mahdawi | The Guardian

Gazedda
26 Ocak 2025

Trump ikinci dönemine, aralarında cinsiyetin gebe kalındığı anda başladığını belirten bir kararnamenin de bulunduğu bir dizi kararnameyi imzalayarak başladı

Devamı içinDetails
İsrail Suriye’de ilerliyor: ‘Bir sorundan kurtulduk ve başka bir sorunla uyandık’ | Antonio Pita | El Pais
DÜNYADAN YAZARLAR

İsrail Suriye’de ilerliyor: ‘Bir sorundan kurtulduk ve başka bir sorunla uyandık’ | Antonio Pita | El Pais

Gazedda
12 Aralık 2024

Ahmed titreyen eliyle sigara içiyor ve gergin bir şekilde ayağını hareket ettiriyor. 27 yaşında ve Pazar günü diktatör Beşar Esad'ın devrilmesinin ardından yaşanan karışıklığı fırsat bilen İsrail ordusunun son yarım...

Devamı içinDetails
Amerikan aşırı sağı Donald Trump’ın dönüşüyle cesaretlendi | Nicholas Dale Leal | El Pais
DÜNYADAN YAZARLAR

Amerikan aşırı sağı Donald Trump’ın dönüşüyle cesaretlendi | Nicholas Dale Leal | El Pais

Gazedda
12 Aralık 2024

Cumhuriyetçilerin zaferinin ardından neo-Nazilerin ve beyaz ırkın üstünlüğünü savunanların faaliyetlerinde bir artış yaşandı, ancak birçoğu kendilerini Trumpist hareketin bir parçası olarak görmüyor Bu sadece bir halk tiyatrosu grubunun Anne Frank'ın...

Devamı içinDetails

YAZARLAR

Ortaokullarda Başörtüsü Yasağının Kaldırılmasının Düşündürdükleri
Umut Bozkurt

Ortaokullarda Başörtüsü Yasağının Kaldırılmasının Düşündürdükleri

Umut Bozkurt
23 Mart 2025
Sizin Bu Suskunluğunuz Bizi Sağır Ediyor
Konuk Yazar

Sizin Bu Suskunluğunuz Bizi Sağır Ediyor

Konuk Yazar
22 Mart 2025
Kırılgan Ahlaklar, Kamusal Sorumluluklar
Engin Kara

Kırılgan Ahlaklar, Kamusal Sorumluluklar

Engin Kara
22 Mart 2025
Çalıyor

Baf Okulları Biyodizel İçin 17 Ton Yemeklik Yağ Topladı

Baf Okulları Biyodizel İçin 17 Ton Yemeklik Yağ Topladı

Baf Okulları Biyodizel İçin 17 Ton Yemeklik Yağ Topladı

KIBRIS
Romanya’da Rusya Yanlısı Aday Yeniden Reddedildi, Aşırı Sağcılar Polisle Çatıştı

Romanya’da Rusya Yanlısı Aday Yeniden Reddedildi, Aşırı Sağcılar Polisle Çatıştı

DÜNYA
“Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmaz”: Edip Akbayram Hayata Veda Etti

“Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmaz”: Edip Akbayram Hayata Veda Etti

SANAT
Zelenski’yi Kameralar Önünde Aşağıladılar

Zelenski’yi Kameralar Önünde Aşağıladılar

DÜNYA
“Emekli” Tavuklar Kıbrıs Zeytinliklerinde “Çalışıyor”

“Emekli” Tavuklar Kıbrıs Zeytinliklerinde “Çalışıyor”

İKLİM KRİZİ | EKOLOJİ
Cyprus Mail Yurttaşlara Sordu: Kıbrıs’ı Yabancılara Mı Satıyoruz?

Cyprus Mail Yurttaşlara Sordu: Kıbrıs’ı Yabancılara Mı Satıyoruz?

KIBRIS

İzel Seylani: Birlikte hayal etmeyi başardığımızda… | Video

SANAT
İsrail’in yerle bir ettiği Gazze havadan görüntülendi | Video

İsrail’in yerle bir ettiği Gazze havadan görüntülendi | Video

DÜNYA
Yunanistan’da ABD tanklarına barikat: Katiller evinize dönün

Yunanistan’da ABD tanklarına barikat: Katiller evinize dönün

DÜNYA
Scholz’un konuşması kesildi: “Filistinlilerin kanı sizin ellerinizde” | Video

Scholz’un konuşması kesildi: “Filistinlilerin kanı sizin ellerinizde” | Video

DÜNYA

Instagram

Takip et

  • Bekir Paşa Lisesi öğretmenleri Eğitim Bakanlığı
  • Tutuklanan İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu paylaşımında TC Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı hedef alarak “Korkunun ecele faydası yok! Öyle de yenileceksin! Böyle de yenileceksin. Haklılığımıza, cesaretimize, tevazumuza, güler yüzümüze yenileceksin!” dedi.

https://gazeddakibris.com/imamoglu-demokrasi-meydanlarinda-sesinizi-yukseltin/
  • Tel Aviv’de toplanan onbinlerce kişi, Netanyahu
  • Güney Kore, Japonya ve Çin dışişleri bakanları, Kore Yarımadası
  • 21 Mart Dünya Irkçılık Karşıtı Gün nedeniyle Kıbrıs
  • "AKP’nin Kuzey Kıbrıs’a yaptığı müdahaleleri beni de herkes gibi rahatsız ediyor. Ancak o rejimin buraya dayattığı politikaların hıncını başını örten orta okul öğrencilerinden çıkarmamalıyız."

https://gazeddakibris.com/ortaokullarda-basortusu-yasaginin-kaldirilmasinin-dusundurdukleri/?utm_source=instagram-business&utm_medium=jetpack_social
  • Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Eş Genel Başkanı Tuncer Bakırhan ve beraberindekiler, CHP
  • Gençlik Federasyonu açıklamasında 22 Mart Cumartesi akşamı, Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ) kampüsünde yaşanan ve kamuoyuna yansıyan olayların demokratik değerler ve ifade özgürlüğü açısından endişe verici olduğu belirtildi.

https://gazeddakibris.com/genclik-federasyonundan-polise-daudeki-garabet-tutumdan-donun/?utm_source=instagram-business&utm_medium=jetpack_social

Gazedda Sosyal Medya

SON EKLENENLER

Gençlik Federasyonu’ndan Polise: DAÜ’deki Garabet Tutumdan Dönün

Gençlik Federasyonu’ndan Polise: DAÜ’deki Garabet Tutumdan Dönün

3 ay önce
KTOEÖS: Öğretmenlere Yönelik Sahte Hesaplar Üzerinden Sosyal Medyada İtibarsızlaştırma Kampanyası Ve Provokasyonlar Yapılıyor

KTOEÖS: Öğretmenlere Yönelik Sahte Hesaplar Üzerinden Sosyal Medyada İtibarsızlaştırma Kampanyası Ve Provokasyonlar Yapılıyor

3 ay önce
İmamoğlu: Demokrasi Meydanlarında Sesinizi Yükseltin

İmamoğlu: Demokrasi Meydanlarında Sesinizi Yükseltin

3 ay önce
Siyaset Bilimci Şebnem Oğuz: Erdoğan Muhalefeti Bölmeye ve Uysal Bir Muhalefet Yaratmaya Çalışıyor

Siyaset Bilimci Şebnem Oğuz: Erdoğan Muhalefeti Bölmeye ve Uysal Bir Muhalefet Yaratmaya Çalışıyor

3 ay önce
Barolar Birliği: Yargının Tarafsızlığına Yönelik Bir Darbe

Barolar Birliği: Yargının Tarafsızlığına Yönelik Bir Darbe

3 ay önce

Gazedda Facebook

Gazedda Facebook
Gazedda

© 2025 Gazeddakıbrıs - Copyleft

  • Künye
  • Dayanışma
  • İletişim
  • Gizlilik Politikası

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist

Bulamadık
Tümünü Gör
  • Ana Sayfa
  • HABER
    • KIBRIS
    • DÜNYA
    • İKLİM KRİZİ | EKOLOJİ
    • SANAT
    • KORONAVİRÜS
  • MULTİMEDYA
    • GAZEDDAPOD
    • GAZEDDAWEBTV
  • YORUM
    • EDİTORYAL KOLEKTİF
    • GAZEDDABLOG
      • GAZEDDA YAZARLARI
      • GÜNEYDEN YAZARLAR
      • DÜNYADAN YAZARLAR
    • RÖPORTAJ

© 2025 Gazeddakıbrıs - Copyleft

Web sitemizde size en iyi deneyimi sunabilmemiz için çerezleri kullanıyoruz. Bu siteyi kullanmaya devam ederseniz, bunu kabul ettiğinizi varsayarız. Gizlilik ve Çerezler Politikası sayfamızı ziyaret edin.