EuroNews, Kıbrıs‘ın kuzeyinde yaşayan ve karma evlilik mağduru olan çocukların aileleriyle görüştü. O ailelerden biri Mühendis baba Ümit’in bir ebeveyninin Türkiyeli olduğu iki çocuklu bu güzel aile…
“Ben ve eşim, ikimiz de adalıyız, burada doğduk, ikimizin de Kıbrıs makamlarından doğum belgeleri var ve ayrıca ben Türk vatandaşı bile değilim…”
Kıbrıs çalkantılı bir yarım asır geçirdi.
1974’te küçük Akdeniz adası Türkiye’nin kuzeyi işgal etmesinden sonra biri Yunan, biri Türk olmak üzere ikiye bölündü. Her birinin farklı vatandaşlık haklarına sahip kendi ayrı siyasi sistemi vardır.
Bu işgalin kalıcı mirası, sınır ötesi hayatlar yaşayan binlerce insanı hâlâ etkiliyor.
44 yaşında bir elektronik mühendisi olan Ümit, Kıbrıs’ın bölünmüş başkenti Lefkoşa‘da yeşil hattın Türk yönetimindeki tarafında kendi işini yürütüyor.
1975 yılında babasının Türkiye’den Kuzey Kıbrıs’a gelip Kıbrıs vatandaşı olan annesiyle tanışmasıyla başladı hikayesi. Kısa süreli evli olan çift, Ümit bir yaşındayken yollarını ayırdı. Ümit, adada doğup büyümüş ve annesi Kıbrıs vatandaşı olmasına rağmen uluslararası alanda vatansız sayılıyor.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden (KKTC) aldığı kimlik, Türkiye dışında hiçbir devlet tarafından tanınmamakta.
2006’da Kıbrıs makamlarına vatandaşlık başvurusunda bulundu ancak 17 yıl sonra neden alamadığına dair resmi bir yanıtı hala yok.
“Başvuruma ne olduğunu görmek için 6 ayda bir Bakanlığa gidip geldim ama cevap alamadım” diyor. Asla cevap alamayacağı sonucuna vardıktan sonra davayı mahkemeye taşıyor.
İki çocuk babası pes etmeye yanaşmıyor, özellikle artık vatandaşlık sorunları bir kuşak meselesi haline geldi.
Ümit’in iki çocuğu da Kıbrıslı Türk annelerinin KC vatandaşı olmasına rağmen Kıbrıs vatandaşlığı alamadılar.
“Babam Türk vatandaşı olduğu için başvurumu erteleyebilirler tamam da 11 yaşındaki oğlum ve 9 yaşındaki kızım ne olacak?” diye soruyor Ümit.
“Ben ve eşim, ikimiz de adalıyız, burada doğduk, ikimizin de Kıbrıs makamlarından doğum belgeleri var ve ayrıca ben Türk vatandaşı bile değilim…”
Bir de ekliyor;
“Ümidimi kestikten sonra Türk vatandaşı olmaya çalıştım, başka seçeneğim yoktu ama Türk resmi kayıtlarına göre yokum”
Ümit’in annesi ve babası KKTC’de evliydi ancak sınırın kuzey tarafından yapılan evlilikler Kıbrıs Cumhuriyeti tarafından resmi olarak tanınmıyor.
O zamanlar, yeni evliler Türkiye anakarasındaki yetkililere adadaki evlilikleri hakkında bilgi vermediler ve Türk kayıtlarına göre Ümit’in ailesi asla evlenmedi, bu da kimliğini kanıtlamayı daha da zorlaştırdı.
“Kıbrıs”, Türkiye ve Yunanistan’ı kapsayan uzun bir çatışma geçmişine sahip hassas ve karmaşık bir konu.
Ümit’in vatansızlığının kaynağı da burası.
Emilianides: 1974’te Türkiye adanın kuzeyini işgal etti
Hukuk profesörü ve Lefkoşa Üniversitesi Hukuk Fakültesi dekanı Achilles C. Emilianides, sorunun sadece genel olarak karma evliliklerin çocukları ile ilgili olmadığını, özellikle Kıbrıslı Türklerin çocukları ve Türk kökenli kişileri ilgilendirdiğini söylüyor.
“KC hükümeti, evliliğin yapıldığı alanların kontrolü altında olmadığı ve çoğu zaman bunun bir yasa dışı yerleşim vakası olup olmadığını doğrulamak için yeterli veriye sahip olmadığı için kolayca karar almıyor”
Sorunun genellikle ‘Kıbrıs Sorunu’ olarak adlandırılan karmaşık durumdan kaynaklandığını açıklıyor:
“1974’te Türkiye adanın kuzeyini işgal etti ve o zamandan beri işgal ediyor ve 1983’te işgal altındaki bölgeyi ‘Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ (Türkiye dışında) uluslararası alanda tanınmayan bir varlık olarak ilan etti”
Profesör Emilianides, “Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye’yi düzenli olarak işgal altındaki bölgenin demografik karakterini Türkiye anakarasından yerleşimciler yerleştirerek değiştirmeye çalışmakla suçladı” diye açıklıyor.
“Bunun ışığında Kıbrıs Cumhuriyeti, Türk yerleşimcilerin olası yasallaşmasının yalnızca adanın demografik yapısını değiştirmekle kalmayıp sürekli bir gerilim kaynağı oluşturmakla kalmayıp, aynı zamanda Cumhuriyet’in istikrarını ve güvenliğini daha da tehdit edeceğini savunuyor. Avrupa Konseyi tarafından da kabul edilmiştir” diye ekliyor.
Prof Emilianides’e göre, Kıbrıs Cumhuriyeti hükümeti, evliliğin yapıldığı alanlar kendi kontrolünde olmadığı ve “bunun bir vaka olup olmadığını doğrulamak için genellikle yeterli veriye sahip olmadığı için yasa dışı yerleşim ya da değil konusunda kolayca karar alamıyor” diyor.
Türk vatandaşları KKTC’nin kontrolündeki kuzey sınırlarından adaya girebiliyor ve Kıbrıs Cumhuriyeti bu sınırlardan adaya girenleri “yasa dışı” olarak tanımlıyor.
Sorun Avrupa değerleriyle çelişiyor mu?
Kıbrıs Cumhuriyeti’ne karşı yasal işlem başlatanlara yardım eden aktivistler, her çocuğun bir vatandaşlığa sahip olduğunu ve mevcut uygulamaların insan haklarına aykırı olduğunu savunuyor.
Avrupa Birliği, adanın tamamını AB’nin bir parçası olarak görüyor ancak aktivistler o zaman Avrupa değerlerine neden saygı duyulmuyor diyorlar.
‘Uncredentialeds‘ (Kimliksizler) adlı bir girişimin arkasındaki birkaç aktivist, şimdi Avrupa Parlamentosu Dilekçeler Komitesi’ne itirazda bulunmak için imza topluyor.
John (gerçek adı değil) Uncredentialeds’ın bir üyesi.
“Hükümetten bir lütuf istemiyoruz. Siyasi bir bağlantımız veya herhangi bir siyasi çıkarımız yok. Biz sadece Kıbrıs vatandaşı bir ebeveynin her çocuğunun Kıbrıs vatandaşlığına sahip olduğunu açıkça belirten anayasal hakkımızı kullanmak istiyoruz” diyor.
“Türk vatandaşlığı almak için baskı yapan bu çocukların büyük çoğunluğunun Türkiye’ye hiç gitmemiş ve Türkiye’de herhangi bir bağlantıları yoktur. Kendilerini Kıbrıslı olarak tanımlıyorlar, ancak resmi olarak Kıbrıslı olarak tanınmıyorlar” diyor
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, başvuranın Türk kökeni iki kuşak öncesine dayansa bile Türk kökenlilere vatandaşlık vermemek için başvurulara ya kasten yanıt vermediği ya da süreci geciktirdiği iddia ediliyor.
Aktivistler, Türkiye’de yaşayan ancak adaya hiç adım atmayan insanların, Kıbrıs ile atalarından kalma bağları nedeniyle AB vatandaşı olmak için kolayca Kıbrıs vatandaşlığı aldıkları bir dizi vaka gördüklerini iddia ediyorlar.
Bunun çifte standart olduğunu söylüyorlar.
Euronews, yorum almak için Kıbrıs İçişleri Bakanlığı’na başvurdu ve karma evliliklerin çocukları tarafından 2003’ten bugüne kadar henüz işleme konulmayan vatandaşlık başvurularının resmi sayısını istedi, ancak henüz bir yanıt alamadı.
Vatandaşlık başvurusuna cevap alamayan kişiler tarafından birçok dava açılmıştır.
Davacılar, başvuru dosyasındaki belgelere ulaşmanın veya yetkililerden güncelleme almanın imkansız olduğunu savunuyorlar. Hatta bazıları kendilerine referans numarası verilmediğini söylüyor.
John, mahkemelerin daha fazla işlem yapmalarını önlemek için davaları kasten sonuçlandırmadığını iddia ediyor.
“Avrupa İnsan Hakları Mahkemelerine başvurmak için iç hukuk yollarının tüketilmesi gerekiyor, içeriden cevap alamayınca başka yere dava açamayız” diyor.
John ve Uncredentialeds’daki arkadaşları kampanyalarına Mart ayı boyunca devam edecekler ve ay sonunda dilekçelerini sunmayı planlıyorlar.
Resmi olmayan rakamlara göre yaklaşık 30 bin kişi vatandaşlık başvurularının sonuçlandırılmasındaki gecikmelerden doğrudan veya dolaylı olarak etkilendi. John, Kıbrıs Cumhuriyeti’nden veya KKTC’den gelecek tepkilerden korktukları için insanların imza atmaktan çekindiklerini düşünüyor.
“Karma evliliklerde doğan insanlar ebeveynlerini seçmediler, hiçbir şeyden suçlu değiller ama vatandaşlık gibi temel insan hakları ihlal ediliyor” diyor. “Aşk kimlik tanımaz” onların sloganı.
Bu evliliklerden doğan bazıları artık 30’lu ve 40’lı yaşlarında yetişkinler ve uluslararası geçerliliği olan bir pasaport almak için yalnızca iki seçeneğe sahipler: Türkiye’den veya KC’den
Huri Yontucu: Kıbrıslı, Türk, Kıbrıslı Türk, karma evlilik çocuğu, ehliyetsiz, vatansız … kimim ben, kendime sorup duruyorum
Huri, Arkın Yaratıcı Sanatlar ve Tasarım Üniversitesi’nde 33 yaşında bir akademisyen.
“Hayalim İngiltere’de okumaktı, ancak 17 yıl önce Kıbrıs’ta yaptığım vatandaşlık başvurumla ilgili olarak yetkililerden hızlı bir yanıt alamadım. İngiltere’de üniversiteye kabul edildiğimde , Orada okumak için tek bir seçeneğim vardı, o da orada okumak için bir Türk pasaportu almaktı. Evraklarımla ilgilenen acente, öğrenci vizesi başvurumla ilgili sorunlar yaşadı ve 10 yıl boyunca İngiltere vizesine tekrar başvurmam yasaklandı”
Huri devam ediyor;
“Kıbrıs’ta doğdum, Kıbrıs’ta büyüdüm, annem Kıbrıslı ve babam yaklaşık 50 yıldır burada yaşıyor, Kıbrıslı kimliğimi kanıtlamak için başka neye ihtiyacım var bilmiyorum. Türkiye’de hiçbir bağlantım yok, değilim. Türkiye’den, Türkiye’de doğmuş bir babaya sahip olmak otomatik olarak Türk olduğum anlamına gelmez, ancak başka seçeneğim olmadığı için Türk vatandaşlığını almak zorunda kaldım”
Kıbrıs vatandaşlığını elde edebilseydi, çocukluk hayalini gerçekleştirebilirdi, bu da onu aynı zamanda bir AB vatandaşı ve o sırada (Brexit öncesi) Birleşik Krallık’ta özgürce seyahat edip okuyabilir hale getirecekti.
Çözüm için herhangi bir beklenti var mı?
Profesör Emilianides, “son aylarda, sorunun Kıbrıs Cumhuriyeti’nin uluslararası konumunu baltalamadan ve/veya bu çözümün yasallaştırılması olarak yorumlanmadan nasıl çözülebileceğine dair daha geniş bir kamuoyu tartışması yaşandığının” altını çiziyor.
Avrupa Parlamentosu milletvekili Niyazi Kızılyürek tarafından Ekim 2022’de vatansız Kıbrıslıların yaşadıkları zorluklara ilişkin bir soru önergesi verilmiş ve Komisyon yanıtında; “Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın yerleşik yasasına göre her üye devlet, uluslararası hukuk çerçevesinde vatandaşlığının kazanılması ve kaybedilmesi için gerekli şartları belirler. Ancak AB hukukunun kapsadığı durumlarda, üye devletlerin tabiiyetle ilgili kuralları da AB hukukuna uymak zorundadır”
65 yaşındaki Kıbrıslı İngiliz Canan gibi birçok Kıbrıslı Türk, siyasi gerilimlerin yükünü sıradan insanların çektiğine inanıyor.
Kuzeydeki topluluk, son yıllarda pek çok insanın Türkiye’den adaya göç etmesiyle nüfus artışına tanık oldu. Bazı yerel halk, bunun zaten durmuş olan gelecekteki barış müzakerelerini baltalayabileceğinden endişe ediyor.
“Sorunun kökü, Türkiye ve Yunanistan’ın siyasi çıkarları için çatışmayı canlı tutma arzularıdır” diyor.
“Güneydeki Kıbrıslılar Yunanistan’dan, kuzeydeki toplum Türkiye’den memnun değil, bizi rahat bıraksalar iki toplum olarak tek ülke olarak sonsuza dek mutlu yaşarız. Benim kuşağım kanlı günleri gördü. , Sevdiklerini kaybettikleri için neden çözüm bulamadıklarını anlıyorum ama aynı zamanda güneydekilerin Türk komşularını, kuzeydekilerin de güneydeki dostlarını nasıl koruduklarına tanık olduk”
“Yeni nesil geçmişi geride bıraktı ve hayatına devam etmek istiyor” diye ekliyor.
Anketler, her iki toplumun çoğunluğunun uzun süredir devam eden anlaşmazlığa bir çözüm istediğini gösteriyor. Dünya Bankası Grubu’nun 2019 tarihli bir raporuna göre , “İki bölgeli, iki toplumlu federasyon modeli kuzeyde en kabul edilebilir ve Kıbrıs Rum toplumu arasında en kabul edilebilir ikinci modeldir”.
Akademisyenler tarafından 2020 yılında yapılan diğer araştırmalar, Kıbrıslı Rumlar arasında yüzde 66.5 ve Kıbrıslı Türkler arasında yüzde 63.6 gibi net bir çoğunluk tarafından federal bir Kıbrıs isteğinin kaydedildiğini ortaya koydu.
