Kıbrıs‘ın kuzeyinde 2022’de toplam 5 bin 277 elektrik kesintisi yaşandı; bu en kötü aylık ortalama elektrik arzına sahip Pakistan‘daki durumdan iki kat daha kötü.
Kıbrıs’ta Yunanca yayın yapan CyprusMail‘de yer alan Esra Aygın imzalı haberde; Türkiye‘den Kıbrıs’ın kuzeyine bir elektrik kablosu bağlantısı oluşturma planları şeffaf olmaktan uzak olduğu ve uzmanların enterkonnekte (ara bağlantı) yönteminin uygulanmaması durumunda Kıbrıslıtürklerin elektrik sıkıntılarının hafifletilmek yerine daha da kötüleşeceği konusunda uyarıda bulunduğu belirtildi.
Haber şöyle devam etti;
Geçtiğimiz haftalarda adaya ayrı ayrı ziyaretler gerçekleştiren, yeniden seçilen Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, kuzeydeki elektrik kesintilerine son vermek için Türkiye’den bir deniz altı elektrik kablosu projesini öncelikleri arasında sıralamıştı.
Bu, son on yıldır ara sıra dile getirilen projenin nihayet gerçekleşeceğinin bir işareti olarak algılandı.
Elektrik altyapısına gerekli yatırımlar yapılmıyor
Kıbrıslıtürkler, esas olarak elektrik altyapısına gerekli yatırımların yapılmaması ve sık sık yaşanan yakıt kıtlığı nedeniyle bunaltıcı hale gelen elektrik kesintilerinden muzdarip.
Ekonomist Mertkan Hamit‘e göre 2022 yılında toplam 5 bin 277 elektrik kesintisi yaşandı, ki bu da adanın kuzeyini Dünya Bankası verilerine göre en kötü aylık ortalama elektrik arzına sahip Pakistan‘dan iki kat daha kötü yapıyor.
Ayrıca, elektrik ağırlıklı olarak ithal akaryakıt kullanılarak üretildiğinden, fosil yakıt fiyatlarındaki dalgalanma nedeniyle elektrik fiyatlarının yüksek olması, Ukrayna‘daki savaş ve Türk lirasının değer kaybetmesi toplumu felce uğratmakta.
Elektrik son bir buçuk yılda yüzde 190 arttı
kktc İstatistik Kurumu‘ndan alınan rakamlara göre, elektrik fiyatı 2022’nin başından bu yana yüzde 190’ın üzerinde arttı.
Ancak Türkiye Büyükelçisi Metin Feyzioğlu‘na göre 780 milyon dolara (717 milyon avroya) mal olacak deniz altı kablosu projesi sorunu çözecek mi?
Enterkonnekte mi, tek yönlü kablo ile bağımlı elektrik düzeni mi?
Kablo projesinin daha ince detayları kamuoyuna açıklanmazken, uzmanlar şeffaflığın olmaması konusundaki endişelerini dile getiriyor ve planın Türkiye’deki bir jeneratörden enterkonnekte yerine tek yönlü bir sistemle elektrik satın almak olduğu konusunda uyarıda bulunuyor.
Türkiye ile Kıbrıs’ın kuzeyi arasında tek yönlü elektrik iletimine izin verilmesi, enerji arz güvenliğini kötüleştirecek ve fiyatları daha da artıracaktır.
2018 ve 2019 yılları arasında kuzeydeki enerji dosyasından sorumlu olan Özdil Nami, “Şu anda masadaki projenin, enterkonnekte olmadan yalnızca bir elektrik transferi olabileceğinden korkuyorum” diyor.
İşin aslı değişmiş gibi görünüyor
Enerji ekonomisti ve elektrik mühendisi Yusuf Avcıoğlu, Cyprus Mail’e verdiği demeçte, ülkenin Avrupa Elektrik İletim Sistemi Operatörleri Ağı‘nın (ENTSO-E) gözlemci üyesi olması nedeniyle Türkiye ile enterkonnekte olmanın önünde siyasi zorluklar olduğunu açıklıyor.
Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerin iletim şebekelerini birleştiren ENTSO-E, AB ülkeleri tarafından enerji arz güvenliğini artırmak amacıyla 2009 yılında kurulmuştur. Türkiye ile ENTSO-E’nin Kıta Avrupası şebekesi arasında, 2015’ten bu yana Bulgaristan ve Yunanistan üzerinden kalıcı bir bağlantı bulunmaktadır.
Aynı zamanda Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu‘nun (Kıb-tek) Yönetim Kurulu eski Başkan Yardımcısı olan Avcıoğlu, “ENTSO-E, üçüncü bir devletin ana şebekeye bağlanması konusunda nihai hakemdir. Bu nedenle, Türkiye tarafından yapılacak herhangi bir enterkonnekte işlemi için ENTSO-E’nin izni ve onayı gerekmektedir” diyor.
Avcıoğlu: Kıbrıs sorunu çözülmediği sürece ENTSO-E enterkonnekte izni vermeyecek
Avcıoğlu’na göre, Kıbrıs sorunu çözülmediği sürece ENTSO-E, Türkiye’ye Kıbrıs’ın kuzeyiyle enterkonnekte kurmaya izin vermeyecek ve şu anda onaylanabilecek ve uygulanabilecek tek yöntem “izole alan besleme” yöntemi.
Bu tam olarak uzmanların uyarıda bulunduğu yöntemdir.
Enterkonnekte olmazsa güneş enerjisi ihraç edilemeyecek
Avcıoğlu, “Bu, elektriğin Türkiye tarafından ana şebekeden ayrı olarak kurulan bir jeneratör aracılığıyla adanın kuzeyine yalnızca tek yönlü olarak iletilebileceği anlamına geliyor” diyor. “Bu bir enterkonnekte değil. İki yönlü bir iletim imkansız olacaktır. Güneş enerjisinden üretilen elektriği ihraç edemeyeceğiz” dedi.
Bir güneş çiftliğinin yanı sıra, kuzeydeki haneler güneş panelleri kurma ve şebekeye satış yapma hakkına sahiptir.
Nami: Tek yönlü kablo Kıbrıslıtürk toplumu için zararlı
Özdil Nami, Cyprus Mail’e verdiği demeçte, enterkonnekte yerine, basit bir tek yönlü kablonun Kıbrıslıtürk toplumu için zararlı olacağını söyledi. En büyük risklerden biri de Türkiye’den gelen elektrik arzına bağımlı hale gelmektir.
Raporlara göre, Türkiye’den gelecek kablo “Toplam talebin üçte birini karşılayacak. Bu çok büyük bir pay. En küçük sorun ya da başarısızlık ülkenin karanlığa gömülmesine neden olacaktır” diyor Nami.
“Üstelik, güneş panelleri tarafından üretilen ekstra elektriğimizi satamayacağız ve elektrik fiyatları yükselecek çünkü bu dev projenin yatırım maliyeti artı tüm operasyonel ve diğer masraflar da elektrik faturalarına yansıyacak”
Uzmanlar, bu durumda, diğer alternatiflerin değerlendirilmesinin hayati önem taşıdığını belirtiyor.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Çalışanları Sendikası (El-sen) Genel Başkanı Çağlayan Cesurer de bir açıklama yaparak riskler ve proje hakkında uyarılarda bulundu.
Cesurer: Ne pahasına olursa olsun Türkiye ile tek yönlü satış anlaşmasına izin vermeyeceğiz
Cesurer, “Kuzeyi Türkiye’ye, gerektiğinde elektrik satın almamızı ve gerektiğinde de elektrik satmamızı sağlayacak bir sistemle bağlarsanız, o zaman devam edin. Ama burada yapmaya çalıştığınız şey, Türkiye’deki bir jeneratörden tek yönlü alım için bir sistem kurmak. Ne pahasına olursa olsun, Türkiye ile kablo üzerinden tek yönlü bir satış anlaşmasına asla izin vermeyeceğiz” dedi.
Bu noktada akla gelen soru şudur; ENTSO-E üyeliğinin bir sonucu olarak yılda yaklaşık 2 milyar avro gelir elde eden Türkiye, Kıbrıs’ın kuzeyi ile enterkonneksiyona devam edip yaptırımlarla karşılaşma riskini göze alır mı?
Nami “Bu mümkündür” diyor; “Bu tamamen Türkiye’nin siyasi iradesine kalmış bir durumdur”
Nami, 2018’deki görev süresi boyunca Türkiye’nin bu konuda ilerlemek için yeterli siyasi iradeye sahip olmadığını söylüyor.
“Türk yetkililer projeyi hayata geçirmek istediler ama ENTSO-E ile herhangi bir problem olmasını da istemediler”
Nami: Türkiye yaptırım almayabilir çünkü ENTSO-E üyesi birçok ülke Türkiye’nin şebekedeki varlığından yararlanıyor
Ancak Nami Cyprus Mail’e, aynı yıl Brüksel’de ENTSO-E yetkilileriyle yaptığı görüşmede, Türkiye’nin ENTSO-E’nin izni olmadan kuzeyle bir ara bağlantı kurması ve herhangi bir şekilde ilerlemesi durumunda büyük yaptırımlara maruz kalmayacağının kendisine söylendiğini; çünkü birçok üye ülkenin Türkiye’nin şebekedeki varlığından önemli ölçüde yararlandığını da aktarıyor.
Planlamalardan bihaber Bakan Amcaoğlu, Bayraktar ve Erdoğan’a güveniyormuş
Kıbrıslıtürk toplumu kablo projesinin detaylarını öğrenmeyi beklerken, şu anda kuzeydeki ekonomi ve enerji dosyasından sorumlu olan kktc Ekonomi ve Enerji Bakanı Olgun Amcaoğlu, geçtiğimiz günlerde gazetecilere verdiği demeçte, Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar‘ın “ENTSO-E ile ilgili herhangi bir sorun yaşanmayacağına dair bize güvence verdiğini” söyledi.
Plânlardan açıkça habersiz olan Amcaoğlu sözlerini şöyle tamamladı “Cumhurbaşkanı Erdoğan da bize tüm sorumluluğu üstlendiklerini iletti”
