TC Gazeteciler Cemiyeti’nin Avrupa Birliği desteğiyle yürüttüğü M4D Projesi’nde yılın ilk üç ayını kapsayan Medya İzleme Raporu yayımlandı. Raporda üç aylık veriler ışığında Türkiye’deki basın özgürlüğü atmosferinin fotoğrafı çekildi. Alandaki tüm verileri derleyen, somut olgularla analizler içeren raporda yılın tümüne yönelik öngörülere ve basın meslek örgütlerinin mücadelesi için önerilere de yer verildi.
Rapor, basın özgürlüğü ihlallerini gün gün işleyen Özgürlük İçin Basın raporlarının da katkısıyla yılın ilk çeyreğine ilişkin özetle şu bulguları içeriyor:
40 gazeteciye saldırı, 24 gözaltı, 220 yargılama, 4 tutuklama
İstanbul, Ankara, Aydın, Rize, Aksaray ve Bursa’da gazeteciler sokak saldırılarına ve ölüm tehditlerine maruz kaldı. Radyo programcısı Hazım Özsu öldürüldü. Aralarında Orhan Uğuroğlu, Levent Gültekin, Osman Güdü’nün de olduğu gazeteci-yazarlar önce hedef gösterildi ardından saldırıya uğradı. Saldırganların cezasız kalması yeni saldırıların önünü açtı. 2021’in ilk üç ayında saldırıya maruz kalan gazeteci sayısı 40’a yükseldi.
Türkiye genelinde yılın ilk üç ayında en az 24 gazeteci gözaltına alındı, Ocak’ta bir, Mart’ta üç gazeteci tutuklandı. Üç ay içinde yargılaması süren, hâkim karşısına çıkan basın emekçisi sayısı 220 oldu. 20’yi aşkın gazeteci 10 ay ila 10 yıl süreli hapis cezalarına çarptırıldı.
Gazetecilerin sosyal medya hesaplarında beş altı yıl geriye giderek yapılan taramalarla yazılan iddianameler arttı. Paylaşıldığı ya da yazıldığı tarihte suç olmayan mesajları, fotoğrafları ya da yazıları nedeniyle gazeteciler, uydurma suçlarla yargılandı. Basın Kanunu’ndaki internet yayınları boşluğu, gazeteci yargılamak için bir fırsat gibi kullanılmaya başladı.
220 gazetecinin basın kartı iki yıldır verilmiyor, iptal sayısı bin 238
Rapor üç yılda basın kartı sayısındaki değişimi, aktif kart sayısı, basın kartı iptalleri ve “incelemede” gerekçesiyle sürüncemede bırakılan kart sayısı gibi bilgileri derledi. Böylece basın kartlarıyla ilgili sayısal veri kaynağı oluşturuldu.
Buna göre İletişim Başkanlığı’na keyfi uygulama imkânı tanıyan Basın Kartı Yönetmeliği’nin yürürlüğe girdiği 14 Aralık 2018’den bugüne kadar başvurusu sürüncemede bırakılan, olumlu ya da olumsuz yanıt verilmeyen basın kartlı gazeteci sayısı 220 oldu. Yönetmelik sonrası aktif basın kartı sayısındaki azalma 2 bin 471’i buldu. Buna karşın Cumhurbaşkanlığı 2020 sonuna kadar iptal edilen basın kartı sayısının bin 238 olduğunu açıkladı.
Son beş yılda iptal edilen basın kartı sayısı ise 3 bin 981 olarak belirlendi. Danıştay’ın “hukuki değil” dediği yönetmelik maddelerine dayanarak yaklaşık iki buçuk yıldır basın kartını alamayan gazeteciler aşı sırasında da bu nedenle haksızlığa uğradı.
Yüksek yargı kararları, dezenformasyon, Covid-19 sonrası
Anayasa Mahkemesi bu dönemde basın kartı engellerine ve Basın İlan Kurumu cezalarına karşı hukuki mücadelede örnek olacak kararlara imza attı. Danıştay, idareye keyfi yetki veren Basın Kartı Yönetmeliği’nin muğlak maddelerine yürütmeyi durdurma kararı verdi. Basın kartı verilmeyen veya iptal edilen gazeteciler için önem taşıyan kararlar raporda ayrıntılı olarak işlendi.
Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul Sözleşmesi üzerinden iktidar eliyle yürütülen dezenformasyon süreci raporda analiz edildi. Kamu kaynaklarının iktidar yanlısı yayın kuruluşlarına aktarılmasının vardığı boyut, eleştirel ana akım medya girişimleri Olay TV ve Sözcü TV’nin nasıl engellendiği, RTÜK ve Basın İlan Kurumu’nun tarafgir tutumu ele alındı.
