The Lancet Public Health dergisinde bugün yayınlanan Lancet Sağlık ve İklim Değişikliği Geri Sayım 2024 Avrupa Raporu, iklim değişikliğinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini, Avrupa ülkelerinin iklim değişikliğini hafifletmek ve uyum sağlamak için geciken eylemlerini ve iklim eylemiyle sağlığı korumak ve iyileştirmek için kaçırılan fırsatları vurguluyor.
İklim değişikliğinin sağlık üzerindeki etkilerinin, genellikle sosyo-ekonomik kalkınma, marjinalleşme ve mevcut eşitsizlik kalıplarının kesişen modellerini yansıtacak şekilde eşit olmayan bir şekilde dağılma eğiliminde olduğunu vurgulayan rapor; vatandaşları iklim değişikliğinden korumak için siyasi eylem eksikliğini ortaya koyuyor. Buna göre, pek çok Avrupa ülkesi sera gazı emisyonlarına büyük katkıda bulunmaya ve sağlığa zararlarına rağmen fosil yakıtlara net sübvansiyon sağlamaya devam ediyor.
Acilen harekete geçilmeli
Yazarlar, sera gazı emisyonlarının azaltılması için acilen harekete geçilmesi gerektiği ve bu eylemlerin daha temiz hava, daha iyi beslenme, eşitsizliğin azaltılması ve daha yaşanabilir şehirlere yol açarak sağlığa da fayda sağlayacağı konusunda uyarıyor. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli‘nin (IPCC) en son raporunda yer alan 2040 yılına kadar net sıfır emisyon tavsiyesini karşılamak için Avrupa’nın enerji sistemlerinden kaynaklanan emisyonların mevcut oranın yaklaşık üç katına düşmesi gerekiyor.
Şekil 1: Avrupa’da sıcaklık ve ve sağlık bağlantısı: (A) Üç zaman diliminde (1990–2000, 2001–11, ve 2012–22). Dıştaki gri daire 24 saatlik zaman dilimine göre günün saatini gösterirken, içteki gri daire riskli saatlerin sayısını gösteriyor. (B) Isıya bağlı ölüm oranındaki değişiklik şu şekilde ifade ediliyor: 2003–12 ve 2013–22 yıllarında erkekler için ve (C) kadınlar için 100.000 kişi başına düşen ölüm sayısı. (D) Antropojenik etkenler nedeniyle aşırı sıcaklara bağlı ölüm olaylarının olasılığındaki değişiklikler ısınma, yakın zamandaki gerçek 2003-22 dönemindeki olasılık ile karşı olgusal sanayi öncesi iklim arasındaki bir oran olarak ifade ediliyor.
Bu, Lancet Countdown in Europe’un Avrupa’da sağlık ve iklim değişikliği alanındaki ilerlemeyi takip eden ikinci gösterge raporu. Rapor için İspanya‘daki Barselona Süper Bilgisayar Merkezi liderliğinde 42 akademik ve BM kurumunu kapsayan 69 katılımcının disiplinler arası uzmanlığından yararlanarak 42 gösterge izlendi.
İklim değişikliğinin sağlık etkileri, tahmin edilen seviyeleri aştı’
Lancet Public Health dergisinde yayımlanan raporun gösterge bulguları, iklim değişikliğinin olumsuz sağlık etkilerinin başlangıç seviyelerine kıyasla arttığını ve çoğu etkinin daha önce bildirilen seviyeleri aştığını gösteriyor:
- Sıcaklığa bağlı ölümlerin, 2003-2012 ve 2013-2022 yılları arasında 100.000 kişi başına ortalama 17 ölüm artışıyla Avrupa’nın çoğunda arttığı tahmin ediliyor.
- Isı stresi nedeniyle fiziksel aktivite için riskli saatler 1990-2022 yılları arasında hem orta (örneğin bisiklet veya futbol) hem de yorucu (örneğin rugby veya dağ bisikleti) aktiviteler için arttı, bu da muhtemelen fiziksel aktivitenin azalmasına ve dolayısıyla bulaşıcı olmayan hastalık riskinin artmasına neden oldu.
- Avrupa’da iklime duyarlı çeşitli patojenler ve hastalık vektörleri için iklimsel uygunluk artı (örneğin, Vibrio, Batı Nil virüsü, dang, chikungunya, Zika, sıtma, leishmaniasis ve Lyme hastalığı ve diğer kene kaynaklı hastalıkları yayan keneler).
- Polen sezonunun hem başlangıcı hem de sonu kızılağaç, huş ağacı ve zeytin için değişirken, sezon süresi Avrupa’nın çoğunda neredeyse aynı uzunlukta kaldı.
Şekil 2: Avrupa’da Batı Nil virüsü, dang humması, Leishmania infantum ve Ixodesricinus kenelerinin iklimsel uygunluğu.
Lancet Countdown in Europe Direktörü ve ICREA araştırma profesörü ve İspanya Barselona Süper Bilgisayar Merkezi Küresel Sağlık Direnci grubu lideri Profesör Rachel Lowe, “İklim değişikliği şimdiden Avrupa’daki insanların yaşamlarını ve sağlıklarını tahrip ediyor” diyor:
“Raporumuz, sıcaklığa bağlı ölümler, yeni ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar ve gıda ve su güvensizliği de dahil olmak üzere Avrupa genelinde iklimle bağlantılı sağlık etkilerindeki endişe verici artışlara ilişkin kanıtlar sunuyor. Avrupa’da ve tüm dünyada sağlık üzerindeki bu olumsuz etkileri sınırlandırmak için benzeri görülmemiş bir eylemin zamanı geldi.”
Isınan bir dünyada derinleşen sağlık eşitsizlikleri
İklimle ilgili olumsuz sağlık etkileri ve iklim değişikliğinin sorumluluğu Avrupa’da veya dünya genelinde eşit değildir ve genellikle sosyo-ekonomik eşitsizlikleri ve marjinalleşmeyi yansıtıyor. Yazarlar, Avrupa’daki risk altındaki grupları ve Avrupa’nın iklim krizindeki sorumluluğunu vurgulayarak eşitsizliğin yönlerine odaklanıyor:
İklim değişikliğinin mevcut sağlık eşitsizliklerini daha da kötüleştirmesine rağmen rapor, iklim ve sağlık araştırmaları, politikaları ve medyasında eşitlik, hakkaniyet veya adalet konularına çok az yer verildiğini gösteriyor. 2022 yılında Avrupa Parlamentosu’nda sağlık ve iklim değişikliğinin kesişimine sadece 10 (yüzde 0,1) atıfta bulunuldu.
Lancet Avrupa’da Geri Sayım Araştırma Görevlisi, raporun başyazarı ve İspanya Barselona Süper Bilgisayar Merkezi’nde doktora sonrası araştırmacı olan Dr. Kim van Daalen, şunları söylüyor:
“İklim değişikliği doğası gereği bir sosyal ve çevresel adalet sorunudur. Avrupa ülkelerine baktığımızda, en dezavantajlı toplulukların iklimle ilgili sağlık etkilerinden özellikle etkilendiğini görüyoruz. Aynı zamanda, Avrupa ülkeleri tüketimimizin sağlık üzerindeki etkilerini başka yerlere de taşıyor; dünyanın diğer bölgelerinde Avrupa’nın tükettiği mal ve hizmetlerin bir sonucu olarak yerel hava kirliliği ve sera gazı emisyonları yaşanıyor.”:
- 2021 yılında, fosil yakıtların yanmasından kaynaklanan emisyonlar Avrupa’da kişi başına 5-4 ton CO2. Bu rakam Afrika‘nın altı katı, Orta ve Güney Amerika‘nın ise neredeyse üç katı.
- Tüketime dayalı CO2 ve PM2.5 emisyonlarının üretime dayalı emisyonları aşması nedeniyle birçok Avrupa ülkesi çevresel baskıları hala başka yerlerden tedarik ediyor.
Adil ve sağlıklı bir çevresel geçiş
Avrupa’da iklim değişikliği ve sağlık konusundaki kapsamlı değerlendirmenin bu ilk güncellemesi, iklim değişikliğinin halihazırda Avrupa genelinde insanların sağlığını olumsuz etkilediğini, ancak vatandaşları korumaya yönelik siyasi eylem işaretlerinin zayıf olduğunu vurguluyor. Buna göre;
- Mevcut yörünge, karbon nötrlüğüne 2100 gibi geç bir tarihte ulaşılacağını tahmin ediyor; bu da net sıfır enerji sistemlerine giden yolun ne yazık ki yetersiz kaldığını gösteriyor.
- Kömür kullanımı 2020’de %12 iken 2021’de Avrupa’nın toplam enerji arzının yüzde 13’üne yükseldi ve 53 DSÖ Avrupa bölgesi ülkesinden 29’u hala fosil yakıtlar için net sübvansiyon sağlıyor.
- 2005-20 döneminde, fosil yakıtların yanmasından kaynaklanan hava kirliliğine (PM2.5) bağlı ölümler Avrupa’da %59 oranında azalmış olup, bunun büyük bir kısmı hava kirliliği kontrol teknolojilerinden kaynaklandı.
Şekil 3: Avrupa’da ortamdaki ince parçacıklara atfedilebilen erken ölümler: Gösterge için, aşağıdan yukarıya emisyon hesaplamalarını atmosferik kimya ve dağılım katsayılarıyla birleştiren model ölüm verileri (Eurostat ve BM Dünya Nüfus Beklentileri 2017), yakıta göre enerji tüketimi ve sektör verileri (Eurostat ve IEA enerji istatistikleri), tarımsal faaliyet verileri (FAOSTAT) ve gübre kullanım verilerini kapsayan (IFASTAT)Sera Gazı ve Hava Kirliliği Etkileşimleri ve Sinerjileri kullanıldı.
Avrupa’da Lancet Geri Sayım Eş Direktörü ve ISGlobal Araştırma Profesörü Profesör Cathryn Tonne hazırladıkları raporun Avrupa’da son 15 yılda hava kirliliğinde (PM2.5) bir azalma olduğunu gösterse de, bu azalmanın ağırlıklı olarak hava kirliliğini azaltan ancak sera gazı emisyonlarını azaltmayan gelişmiş hava kirliliği kontrol teknolojilerinden kaynaklandığına dikkat çekerek, “Hava kirliliği ve sera gazı emisyonlarını paralel olarak ele alan uygun politika tedbirlerine hala ihtiyacımız var” diyor.
Kararlı bir şekilde harekete geçilmemesi, mevcut iklim değişikliği etkilerini daha da kötüleştirebilir ve kısa vadede önemli sağlık yan faydaları için fırsatların kaçırılmasına yol açabilir. Yazarlar, iklim değişikliğinin Avrupa içinde ve ötesindeki etkilerini ve Avrupa’nın iklim krizinin yaratılmasındaki rolünü göz önünde bulundurarak, Avrupa’nın küresel sorumluluk almayı ve en çok etkilenen toplulukları desteklemeyi de içeren adil ve sağlıklı bir çevresel geçişi taahhüt etmesi gerektiğini savunuyor.
Dr. Rachel Lowe, şu uyarılarda bulunuyor: “Gecikmiş eylemin maliyetini şimdiden hissediyoruz – ancak fosil yakıtları aşamalı olarak terk etmekten ve buna giden yollardan elde edebileceğimiz ödülleri de biliyoruz. Adil ve sağlıklı bir geçişle küresel ısınmayı 1.5C derecenin altında sınırlamak, Avrupa ve ötesindeki insanlar için hayat kurtarıcı faydalar sağlayacaktır. Avrupa ülkeleri, sağlık ve refaha odaklanan iklim politikalarını acilen uygulayarak, hastalık ve geçim kaynaklarımıza yönelik tehditlerle yüzleşmek yerine, temiz hava, daha iyi beslenme, eşitsizliğin azaltılması ve daha yaşanabilir şehirlerin sağlık açısından faydalarını hissedebilir.”
Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
