Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Kıbrıs Ofisi ile Akademisyenler Ömer Gökçekuş ve Sertaç Sonan tarafından, Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International,TI) kriterlerine göre bu yıl altıncısı hazırlanan “Kuzey Kıbrıs’ta Yolsuzluk Algısı 2022 Raporu”nun sonuçları; ülkedeki yolsuzluk algısının korkunç boyutlarını bir kez daha gözler önüne serdi.
Çalışmanın 5 temel amacı bulunuyor
Çalışmayı yapan Akademisyenler Gökçekuş ve Sonan, çalışmanın 5 temel amacı bulunduğunu belirtiyor ve bunları şu şekilde açıklıyor;
1- Uluslararası kabul görmüş bir yöntem kullanarak ülkemizdeki yolsuzluk algısını ölçmek,
2- Yolsuzlukla mücadele konusunda ülkemizin dünyanın geri kalanına göre hangi noktada olduğunu tespit etmek,
3- Bir önceki yıla göre yolsuzluk algısında gerçekleşen değişimi saptamak,
4- Genel olarak iş insanlarının yolsuzluk konusundaki nabzını tutmak,
5- Çalışmanın bulgularından hareketle toplumsal farkındalık yaratmak.
Çalışma; firmalarda yönetici pozisyonunda bulunan 350 katılımcıya uygulandı
Özellikle ilk üç amacı gerçekleştirmek adına bu çalışmanın; Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün (Transparency International, TI) her yıl yayınlanan, fakat Kıbrıs’ın kuzeyini kapsamayan Yolsuzluk Algı Endeksi (Corruption Perceptions Index, CPI) metodolojisini temel aldığını ve iş insanlarıyla uzmanların görüşlerine dayandığı belirtildi.
Anket; Metron Analytics tarafından telefonda görüşme (CATI) ve ‘online’ (CASI) anket yöntemiyle; Kıbrıs Türk Ticaret Odası, Kıbrıs Türk Sanayi Odası, Kıbrıs Türk İnşaat Müteahhitleri Birliği ve Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası’na kayıtlı firmalarda yönetici pozisyonunda bulunan 350 katılımcıya uygulandı.
kktc 180 ülkede 27 skorla 140’ıncı sırada
İş insanlarıyla yapılan anketlerin saha çalışması 2022 yılının son ayında ve 2023 yılının ilk ayı içinde tamamlandı.
Açıklamada; “İş insanları ve uzmanların sorularımıza verdiği yanıtlar bir araya getirildiği zaman ülkemizin TI-CPI 2022 skoru 100 üzerinden 27 olarak hesaplanmıştır. 0-100 ölçeğinde, sıfır yolsuzluğun çok yüksek olduğuna,
100 ise yolsuzluğun hiç bulunmadığına işaret etmektedir. Bu skor 2023 yılının başında Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından yayınlanan 2022 yılına ait listedeki 180 ülkenin ortalaması olan 43’ün oldukça altındadır
ve bizi 140’ıncı sıraya yerleştirmektedir” denildi.
Genel anket sonuçları şöyle:
1. Yolsuzluk yaygındır ve ciddi bir sorundur
Ankete katılan iş insanlarının yüzde 99’u Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) rüşvet ve yolsuzluk olduğunu düşünmektedir. Dahası, yüzde 72’si yolsuzluğun ‘çok ciddi bir sorun’ olduğu kanaatindedir.
2. Yolsuzluk en fazla kamu ihaleleri ve izin/lisans işlemlerinde gerçekleşmektedir
Katılımcılara göre ‘rüşvet ya da el altından fazladan ödeme yapmanın’ en yaygın olduğu üç işlem şu şekilde sıralanmıştır: Katılımcıların yüzde 66’sı kamu ihaleleri ve izin/lisans işlemlerinde rüşvetin çok yaygın olduğunu
düşünmektedir; bunu teşvikler (yüzde 63) ve kamuya ait arazi ve binaların tahsisi ve kiralanması (yüzde 61) takip etmektedir.
Rüşvetin en az olduğu alanlarsa sırasıyla şunlardır: Devletten elektrik, su ve telefon gibi hizmetleri alırken (yüzde 27); yargı kararlarını etkilemek için (yüzde 28) ve şehir planlama işlemleri (yüzde 39).
3. Her 10 iş insanından dördü rüşvet vermiştir
Yukarıdaki soruya devam niteliğinde sorduğumuz ‘son bir yıl içerisinde yukarıdaki hizmetlerden herhangi birini almak için sizin ya da çevrenizdekilerden birinin ilgili yetkiliye rüşvet ya da hediye vermeniz ya da bir iyilik yapmanız gerekti mi?’ sorusuna katılımcıların yüzde 40’ı ‘evet’ cevabı vermiştir.
Buna gösterilen en yaygın üç gerekçe ise sırasıyla, işleri hızlandırmak (yüzde 40), işleri tamamlayabilmek (yüzde 26) ve daha iyi muamele görmek (yüzde 18) olmuştur.
4. Kamu kaynakları siyasetçiler ve üst düzey memurlar tarafından istismar edilmektedir
Ankete katılanların yüzde 62’si kamu kaynaklarının yolsuzluktan dolayı özel şirketlere, bireylere ve gruplara aktarılmasının ‘çok yaygın’ olduğunu düşünürken; bunun hiç olmadığını düşünenler sadece yüzde 2’dir.
Başbakan ve Bakanlar yolsuzluğun en ‘çok yaygın’ (yüzde 84) olduğu grup olarak görülmekte; onları Milletvekilleri (yüzde 76) ve üst kademelerdeki memurlar (yüzde 69) takip etmektedir.
Ankete katılan iş insanlarının yüzde 33’ü alt kademelerdeki memurlar arasında yolsuzluğun ‘çok yaygın’ olduğu düşüncesine sahipken, Hakimler ve Savcılar için sırasıyla bu oranlar yüzde 22 ve yüzde 20’dir.
5. Yolsuzluğu caydırması beklenenler başarılı değildir
İş insanlarıyla yapılan ankette, ‘yolsuzluk ve usulsüzlüklerle mücadele etmesi ya da bunları ifşa etmesi gereken kurumlar sizce bu işte ne kadar başarılıdır/etkilidir?’ sorusu sorulmuştur.
Bu konuda da ankete katılan iş insanları arasında herhangi bir kurumu ‘son derece başarılı/etkili bulanların’ oranı çok düşüktür.
En etkili bulunan, katılımcıların yüzde 16’sı tarafından çok başarılı bulunan Mahkemelerdir; ikinci sırada sosyal medya (yüzde 12), üçüncü sıradaysa sivil toplum örgütleri (yüzde 8) yer almaktadır.
Sıralamanın en sonundaysa katılımcıların yüzde 58’inin hiç başarılı bulmadığı Başbakanlık Denetleme Kurulu bulunmaktadır.
6. Yolsuzlukla mücadelede hükümet çok başarısızdır
Katılımcılara yolsuzlukla mücadele konusunda Hükümeti ne kadar başarılı buldukları da sorulmuştur. Ankete katılanların sadece yüzde 4’ü Hükümeti bu konuda ‘çok başarılı’ bulurken yüzde 80’i ‘çok başarısız’
bulduğunu ifade etmiştir.
7. Seçimlerde maddi menfaat vaat edilmesi yaygındır
‘Seçmenlere belirli bir şekilde oy kullanmaları için para ödenmesi ya da özel bir menfaat vaat edilmesinin’ sıklıkla gerçekleştiğini düşünenlerin oranı yüzde 75’e ulaşmaktadır.
Bunun yanında, seçmenlerin belli bir şekilde oy kullanmamaları durumunda cezalandırılmakla tehdit edilmesinin sıklıkla gerçekleştiğini düşünenlerin oranı yüzde 34’tür.
8. İş dünyası siyaset ilişkisi son derece sıkıntılıdır
‘Büyük şirketlerin vergilerini ödemekten kaçınmasının’ sıklıkla karşılaşılan bir durum olduğunu ifade edenlerin oranı yüzde 63’tür.
Benzer şekilde, KKTC Hükümetinin ‘büyük ölçüde, sadece kendi çıkarını düşünen, birkaç büyük çıkar grubu tarafından yönetildiğini’ söyleyenlerin oranı yüzde 56’dır.
9. Yolsuzluğa karışan yetkililerden hesap sorulmuyor
Ankete katılanların yüzde 72’si yolsuzluğa karışan yetkililere karşı gerekli cezai işlemlerin yapılmadığını söylemektedir. Sıklıkla yapıldığını söyleyenlerin oranıysa sadece yüzde 1’dir.
10. Yolsuzluğa karşı tolerans yoktur
‘İşleri hızlandırmak için kamu kurumlarında çalışanlarla olan kişisel ilişki ve bağlantıların kullanılması kabul edilebilir bir şeydir’ ifadesine katıldığını söyleyenlerin oranı yüzde 5; ‘iyi hizmet verdiği sürece, hükümetin yolsuzluğa bulaşması kabul edilebilir bir şeydir’ ifadesine katıldığını söyleyenlerin oranı ise yüzde 3’tür.
11. Rüşvet iş yapmanın önünde büyük bir engeldir
Bu yıl ilk kez sorduğumuz sorulardan birine gelen cevaplara göre yolsuzluğun iş yapmanın önünde büyük bir engel olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 58’e ulaşırken bunun bir engel olmadığını söyleyenlerin oranı
yüzde 3’tür.
