HRW 2023 Dünya Raporu: “Türkiye’de seçim öncesi baskı arttı”

İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) 2023 Dünya Raporu‘nu ve bu bağlamda hazırladığı ülke bazlı raporları bugün kamuoyuyla paylaştı.

HRW, yaklaşık 100 ülkedeki hak ve özgürlüklerin durumunu ele alan 723 sayfalık raporun Türkiye bölümünde hükümetin 2023’te yapılacak seçimler öncesinde “sansür uygulama yetkilerini artırdığını ve mesnetsiz yargılamalar ve hapis cezaları ile muhalifleri hedef aldığını” belirtti.

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’na verilen siyaset yasağı ve hapis cezasının da hatırlatıldığı raporda, seçime giden süreçte yaşananlar özetle şu şekilde değerlendirildi:

“Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın otoriter hükümeti, 2023 yılının ilk yarısında yapılacak olan parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde hükümeti eleştirenleri ve siyasi muhalifleri sistematik olarak hedef aldı ve medya ile yargıyı güçlü bir şekilde nüfuzu altında tuttu.

“Derinleşen ekonomik krizde, Ekim ayında resmi yıllık enflasyon oranının yüzde 85’e yükseldiği görüldü. Yine Ekim ayında, ‘yanıltıcı bilgi’ yaymayı suç haline getiren, sosyal medya şirketleri ve çevrimiçi haber siteleri üzerindeki kontrolü sıkılaştıran ve yetkililere bağımsız gazeteciliği sansürleme ve bilgi edinme hakkını kısıtlama konusunda daha fazla yetki veren bir yasa, hükümetin desteğiyle yürürlüğe girdi.”

“Hak ve hukuktan uzaklaşma ivme kazandı”

İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Direktörü Hugh Williamson ise Türkiye ile ilgili şu değerlendirmeleri paylaştı:

“Erdoğan hükümeti, medyayı susturmak ve barışçıl muhalefeti bastırmak için çevrimiçi platformlara yönelik sansür ve dezenformasyon yasaları geçirerek, insan haklarından ve hukukun üstünlüğünden uzaklaşmasına ivme kazandırdı.

“Hükümet, siyasi muhalefete karşı son derece kötü niyetli manevralar gerçekleştirmiş, protesto gösterilerini yasaklamış ve insan hakları savunucuları ile muhalif olarak algılanan kişileri, siyasi etki altında çalışan mahkemeler aracılığıyla mahkum ettirmiş ve hapse attırmıştır.”

İfade, örgütlenme ve toplanma özgürlüğü

HRW’nin 2023 Dünya Raporu’nun Türkiye bölümünden öne çıkan gözlem ve değerlendirmeler özetle şu şekilde:

“Bu satırlar yazıldığı sırada, en az 65 gazeteci ve medya çalışanı, gazetecilik faaliyetleri veya basın ile ilişkileri nedeniyle terör suçlarından tutuklu veya hükümlü olarak cezaevinde bulunuyordu.

“Çeşitli Kürt medya platformlarında çalışan 16 Kürt gazeteci, Haziran ayında Diyarbakır’da gözaltına alındıktan sonra çokça istismar edilen “terör örgütü üyeliği” suçlamasıyla tutuklandılar. Ekim ayında dokuz Kürt gazeteci daha gözaltına alınarak çeşitli şehirlerde tutuklandılar. Söz konusu gazeteciler, bu satırlar yazıldığı sırada hala tutuklu olarak hapiste bulunuyordu.

Kadın hakları

“Türkiye’nin en yüksek idare mahkemesi olan Danıştay, Temmuz ayında, kadın hakları örgütleri ve muhalif siyasi partiler tarafından açılan çok sayıda davaya cevaben sözleşmeden Cumhurbaşkanlığı kararıyla çekilmenin hukuka uygun olduğuna dair tartışmalı bir karar verdi.

“Türkiye’deki kadın cinayetlerinin sayısının yüksekliği, aile içi şiddet bildiriminde bulunan kadınlara etkili koruma sağlanmasında karşılaşılan güçlükleri yansıtıyor; İçişleri Bakanlığı’na göre, 2021 yılında öldürülen 307 kadından 38’i polis ve mahkemelerden koruma kararı almıştı.

Hak savunucuları

“25 Nisan’da İstanbul’daki bir mahkeme, insan hakları savunucusu Osman Kavala’yı hükümeti devirmeye teşebbüs suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına, 7 sanığı da yardım ve yataklık iddiasıyla 18’er yıl hapis cezasına çarptırdı.

“Bu satırlar yazıldığı sırada söz konusu sanıklardan altısı halen cezaevindeydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan dava boyunca Kavala aleyhinde defalarca kamuoyu önünde konuşmalar yaptı, nitekim bu dava Türkiye’deki mahkemeler üzerinde siyasi etkinin ne kadar güçlü olduğunu gösteren önemli bir örnek olma niteliği taşıyor.

“Yetkililer, hak savunucularını taciz etmek ve toplanma haklarını ihlal etmek amacıyla terörizm ve hakaret suçlamalarını kullanmayı sürdürdüler.

“Türkiye Tabipler Birliği Başkanı, hak savunucusu Şebnem Korur Fincancı bir televizyon yayınında, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin silahlı Kürdistan İşçi Partisi’ne (PKK) karşı kimyasal silah kullandığına ilişkin iddiaların soruşturulması gerektiğini söyledi, ve bu yorumları nedeniyle, terör propagandası yaptığı suçlamasıyla, Ankara’daki bir mahkeme tarafından Ekim ayında tutuklandı.

Gözaltında işkence ve kötü muamele

“Son altı yılda polis gözetiminde ve cezaevinde işkence ve kötü muamele iddiaları etkili soruşturmalara veya faillerin kovuşturulmasına nadiren konu oldu.

“Şiddetli dayak, zalimane, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele, sığınmacılar ile göçmenler başta olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerin sınır dışı işlemlerini beklerken idari gözetim altında tutuldukları geri gönderme merkezlerindeki aşırı kalabalık gibi kötü muamele haberleri düzenli olarak alınmaktadır.

Kürtlere ve muhaliflere yönelik baskılar

“Türkiye’nin doğu ve güneydoğu bölgelerinin kırsal kesimlerinde ordu ile PKK arasındaki çatışmalar büyük ölçüde azalmış olsa da, Türkiye PKK’ye karşı askeri operasyonlarını, PKK üslerinin bulunduğu Irak’ın Kürdistan Bölgesi’nde ve giderek artan ölçüde Suriye’nin kuzeydoğusunda, Kürtlerin öncülük ettiği, ABD ve İngiltere destekli Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) karşı insansız hava aracı saldırıları da dahil olacak şekilde yoğunlaştırdı.

“Suriye’nin kuzeydoğusunda, Türkiye işgali altındaki bölgelerde, Türkiye ve güdümündeki Suriyeli güçlersivillerin haklarını ihlal etmeyi ve özgürlüklerini kısıtlamayı, cezasızlık koşulları altında sürdürdüler.

“İktidar koalisyonu, parlamentoda 56 sandalyesi bulunan muhalefetteki Halkların Demokratik Partisi’ni (HDP) kriminalize etme kampanyasını sürdürürken, çok sayıda eski HDP’li milletvekili ve belediye başkanı, şiddet içermeyen meşru siyasi faaliyetleri, konuşmaları ve sosyal medya paylaşımları nedeniyle terör suçlarından yargılandıkları davalarda aldıkları mahkumiyet kararları nedeniyle veya tutuklu olarak hapiste bulunuyorlar.

Mülteci, sığınmacı ve göçmenler

Muhalefetteki siyasi aktörler bir yandan Suriyelilerin savaştan zarar görmüş Suriye’ye geri “dönmesini savunarak mülteci karşıtı duyguları giderek daha fazla körüklerken, Cumhurbaşkanı Erdoğan da, bu çağrılara Suriyelileri Suriye’nin kuzeyinde Türk işgali altındaki bölgelere yerleştirme vaatlerinde bulundu.

“Yüzlerce Suriyeli erkek ve bazı erkek çocuklar, genellikle gözetim altına alınarak ve gönüllü geri dönüş formlarını imzalamaya zorlanarak, hukuka aykırı bir şekilde kuzey Suriye’ye sınır dışı edildi.

“Birçoğu Ağustos 2021’de Taliban’ın Afganistan’ı ele geçirmesinden sonra ülkeden kaçan Afganlar genellikle sığınma başvurularını kayıt altına aldıramadılar ve sınır dışı edildiler. Afganların Türkiye’nin İran sınırında geri itildiği de bildirildi.

Cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği

Erdoğan hükümeti, 2023 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinden önceki son yılda, LGBTİ+ karşıtı nefret söylemlerine cevaz vererek, toplumsal kutuplaşmayı körüklemeye giderek daha hazır olduğunu gösterdi.

“İçişleri Bakanı en az beş kez, doğrudan LGBT karşıtı içerik taşıyan, kamuoyuna açık konuşmalar yaptı.

Haziran ayında İstanbul Onur Haftası etkinlikleri art arda sekizinci kez yasaklandı ve toplanma girişiminde bulunanlar polis tarafından gözaltına alındı. Polis tarafından yapılan gözaltıların sayısı daha önce görülmemiş yükseklikteydi: 372 kişi serbest bırakılmadan önce saatlerce gözaltında tutuldu.

“Eylül ayında, devlet yayıncılık denetleme kurumu RTÜK, LGBT karşıtı bir platformun İstanbul’da gerçekleştirdiği etkinliğin tanıtımını yapmak için özel olarak hazırladıkları bir videosunu kamu spotu olarak yayınlanmasına izin verdi. Videoda, LGBT bireyler aile kurumuna zarar veren birer virüs olarak tarif ediliyordu.”