İsveçliler genellikle panik yapmaz ya da aşırı tepki vermezler. Ancak kamuflajlı bir askerin makineli tüfek tuttuğu ve arka planda bir savaş uçağının gökyüzünü yırttığı bir kitapçığın geçtiğimiz günlerde kapı paspaslarımıza düşmesinin ardından birçoğumuz biraz sarsılmış hissediyoruz.
“Kriz ya da savaş durumunda” başlıklı hükümet kitapçığı, Rusya’dan gelen saldırı tehdidi artarken İsveç’teki her eve gönderildi. Savaş, doğal afetler ve salgın hastalıklardan kaynaklanan tehditler hakkında kasvetli bir mesaj içeren bu kitapçık, ülkemizde yeni bir dönemin başlangıcına işaret ediyor.
“İsveç saldırıya uğrarsa, İsveç’in bağımsızlığını ve demokrasimizi savunmak için herkes üzerine düşeni yapmalıdır. Sevdiklerimiz, iş arkadaşlarımız, dostlarımız ve komşularımızla birlikte her gün sağlam bir direnç inşa ediyoruz” deniliyor.
İsveç iki yüzyılı aşkın bir süre boyunca askeri bağlantısızlık politikasını sürdürdü, ancak bu yılın başlarında ülke NATO’ya katıldı ve kitapçık da buna cevaben hazırlandı.
Kitap acil durum yönetimi, kamu güvenliği ve sivil savunmayla ilgili konulardan sorumlu olan İsveç Sivil Olağanüstü Durumlar Ajansı tarafından yazıldı. Kitabın 30 sayfasının birçoğu savaş ya da afet durumunda evde bulundurulması gerekenlerin bir kontrol listesi de dahil olmak üzere pratik tavsiyeler içeriyor; örneğin saklama kaplarında bir haftalık içme suyu (günde kişi başına üç litre), sıcak tutacak giysiler ve battaniyeler, insanlar ve evcil hayvanlar için bozulmayan yiyecekler ve şebeke elektriğine bağlı olmayan bir radyo. Ayrıca, hava saldırısı durumunda sığınılabilecek bodrumlar, yeraltı garajları ve metro istasyonları gibi yerler ve acil durum seviyesini gösteren farklı siren sesleri de listeleniyor.
Ancak öncelikle İsveç vatandaşlarına zor zamanlara hazırlanmalarını söylüyor ve etkili bir şekilde şöyle diyor: ülkenizin sizin için ne yapabileceğini değil, sizin ülkeniz için ne yapabileceğinizi sorun.
Kitapçığın kasvetli mesajı, İsveç’in hala yüzyıllardır tarafsızlığı ve barışı ile tanındığı Avrupalı komşularımızdan bazılarını hayrete düşürdü. Fransız haber dergisi Le Point, kitapçıkla ilgili haberi internet sitesinin en üst sayfasına taşıyarak, kitapçığın sert dili ile İsveç’in süregelen barışçıl imajı arasındaki zıtlığı vurgularken, bir İngiliz tabloid gazetesi hükümetin mesajının – Norveç ve Finlandiya tarafından kısa süre önce yayınlanan acil durumlara nasıl hazırlanılacağına ilişkin benzer talimatlarla birlikte – Avrupa’da “paniğe” yol açtığını iddia etti ki bu saçma bir abartıdır.
İsveç hükümetinin önündeki zorluk vatandaşların paniğe kapılması değil, giderek atomize olan bir ülkede pek çok vatandaşın yurttaşlık görevi duygusunu kaybetmiş olmasıdır.
Kitapçıktan sorumlu sivil savunma bakanı Carl-Oskar Bohlin yakın zamanda verdiği bir röportajda “Bu kitapçıkta yazılanları ciddiye alırsanız, ülkeniz için bir dayanışma eylemi gerçekleştirmiş olursunuz” dedi.
İsveç on yıllar boyunca tam da bu dayanışma ve kamu yararı için kişisel fedakarlık fikirlerinden yavaş yavaş uzaklaştı. Bunun yerine İsveç hükümetleri, güçlü bir ulus yerine kişisel başarı söylemi ile daha benmerkezci, bireyci bir toplumu teşvik etti.
“Herkesi savaşa hazırlama hırsı, son 40 yıldır İsveç siyasetine hakim olan bireyci ideallere ters düşüyor. Herkesin aynı gemide yer aldığı bu idealist ruhtan çok uzaklaştık,” diyor İsveç’in NATO üyeliği üzerine eleştirmenlerce beğenilen High Above the Sea kitabının yazarlarından Torbjörn Nilsson.
Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından, merkez sağ Liberal partinin o dönemki lideri ve sağcı hükümette eski bir bakan olan Nyamko Sabuni’nin, Rusya’nın işgal etmesi halinde ülkeden kaçmayı önerdiğine dikkat çekiyor. Filme alınan bir konuşmada Sabuni şunları söyledi: “Eğer işler daha da kötüye giderse, Norveç’e gideriz.”
Yorumların ortaya çıkmasından kısa bir süre sonra işinden ayrılmak zorunda kaldı, ancak muhtemelen ortak bir amaç için kişisel fedakarlık fikrinin gözden düştüğü İsveç’te geniş çapta paylaşılan bir duyguyu yansıtıyordu.
Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesinden bu yana, İsveç’in ulusal güvenlik kurumlarındaki pek çok ses, ülkenin sivil savunmasındaki eksikliklere ilişkin endişelerini dile getirdi. Sonuç olarak 2017 yılında 1999 ve sonrasında doğan kadın ve erkekler için zorunlu askerlik hizmeti yeniden getirildi.
Ancak onlarca yıl süren kemer sıkma politikaları ve deregülasyon İsveç’i hala hazırlıksız ve sivil altyapıdan yoksun bırakıyor. Örneğin, İsveç’te bir zamanlar kamuya ait olan binlerce apartman artık özel mülkiyette ve eski bomba sığınakları, karı maksimize etmek için dairelere veya bodrum katlarında spor salonlarına dönüştürüldü.
İsveç hükümeti ilk kez bir “savaşa hazırlanın” kitapçığı göndermiyor. Daha ince bir versiyonu 2018 yılında yayınlanmıştı. O zaman çocukları korkutan alarmist bir mesaj olarak çokça eleştirilmişti, ancak altı yıl sonra oldukça ileri görüşlü görünüyor. Küresel bir pandemi milyonlarca insanın ölümüne neden oldu, iklim değişikliğinin neden olduğu şiddetli doğal afetlerin sıklığı dramatik bir şekilde arttı ve Rusya’nın Ukrayna’yı acımasızca işgalinin görünürde bir sonu yok. Kasım ayının başlarında ABD, İsveç’in NATO’ya girmesiyle garip bir zamanlama ile Putin dostu bir başkan seçti.
İsveç son yarım yüzyılda bir dizi ideolojik değişime sahne olmuştur. Bir ülke olarak siyasi doktrinler arasında oldukça homojen bir şekilde hareket etme eğilimindedir. 1970’lerde İsveç dünyanın en sosyal demokrat ülkesi olmak istiyordu ve bunu az çok başardı. Fransız ekonomist Thomas Piketty, yakın tarihli bir kitabında 1980’de İsveç’i eşitlikçi bir demokrasi modeli olarak tanımladı.
1990’larda İsveç hızla serbest piyasa reformlarına, deregülasyona ve özelleştirmeye yöneldi ve son on yılda ülke otoriter milliyetçiliği benimsedi. Bu sadece sağcı iktidar koalisyonu için değil, aynı zamanda kendilerini göç ve suç konusunda sert olarak konumlandırarak Danimarkalı kardeş partilerini taklit etmeye çalışan Sosyal Demokratlar için de geçerlidir.
Ancak hükümetin ve karşı karşıya olduğumuz riskler konusunda farkındalık yaratma ve yerel sivil savunma oluşturma çabalarının sorunu, İsveç’te yükselen milliyetçiliğin vatanseverliğe ya da sivil dayanışmaya dönüşmemesidir.
Yeni hükümet kitapçığının acil bir mesajı var ve bunu iletmek için sık sık Winston Churchill ve John F. Kennedy’nin retorik süslemelerini kullanıyor. “Belirsiz zamanlarda yaşıyoruz. Şu anda dünyanın bizim bölgemizde silahlı çatışmalar yaşanıyor. Terörizm, siber saldırılar ve dezenformasyon kampanyaları bizi zayıflatmak ve etkilemek için kullanılıyor” uyarısında bulunuyor. “Bu tehditlere karşı koymak için birlik olmalıyız.”
Sorun şu ki İsveç vatandaşları artık birlik ve beraberlikle pek ilgilenmiyor olabilir.
