“Sonuçta bugün Ermenilerin yok edilmesinden kim söz ediyor?”
Adolf Hitler, Polonya’nın 1939 işgalini planlarken.
Yarevan, Ermenistan
Binlerce kişi arasında sessizce yürüdük. Alay yokuş yukarı çıkarken, etrafımızdakilerin zihinlerini hangi düşüncelerin doldurduğunu düşündüm. Belki de atalarının köylerinde Osmanlı Türkleri tarafından katledilen büyük dedeler. Ya da aile üyeleri ölmek için Suriye çölüne yürüdü.
Tepeye vardığımızda eşim ve ben anıta geçtik ve çiçeklerimizi diğerlerinin üzerine koyduk. Çevremizde, 24 Nisan 1915’te başlayan Soykırımın aile kurbanlarının isimlerini alçak sesle başkaları söylüyordu. Devlet destekli etnik temizlikte en az 1,5 milyon Ermeni katledildi.
Unutulmuş Soykırım’dan ilk kez, olduğunu kanıtlamak için bir fırsat sunulduğunda haberdar oldum.
1973 yılında, 78 yaşındaki bir Ermeni olan Gourgen Yanikian, iki Türk diplomatı Kaliforniya, Santa Barbara’da bir otele çekti ve sonra onları vurarak öldürdü. Yanikian’ın kurbanları aileleri olan kariyer diplomatlarıydı, Soykırım için bugün bir Almanın Holokost için suçlanmasından daha fazlası değil.
Ama bir zamanlar saygın ve varlıklı, şimdi yaşlı, yalnız ve yoksul olan Yanikian, nihai bir zafer arıyordu. Planı, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra yapılanlara benzer bir gösteri duruşması olan ve dünyanın dikkatini Unutulmuş Soykırım’a çekmek için bir “Amerikan Nürnberg”i düzenlemekti. Yanikian cinayetle suçlandı ve Santa Barbara İlçesi bölge savcısı olarak onu yargılamak benim görevimdi.
Bir duruşma planlandı ve savunma avukatı soykırımdan kurtulan yaşlı Ermenileri tanık olarak çağıracaklarını açıkladı. Mahkeme salonunda sessizce oturdular, ağza alınamayacak dehşetleri anlatmaya hazırdılar.
Yanikian’ın avukatları, yasal olarak kabul edilemez olan ifadeye izin vermemi istedi. Biri bana Soykırım hakkında bir kitap verdi. El ilanında şöyle yazmıştı: “Santa Barbara’daki trajedi, kaderi ve Tanrı’yı kapınıza getirdi” ve beni “soykırıma karşı bir iddianame hazırlamaya” çağırdı. “Dünya çapında ölümsüz bir adalet sembolü olmaya devam ediyorsunuz” diye ekledi.
Bu çok zor bir şeydi ve bir ikilemle karşı karşıya kaldım: Bir görgü tanığının soykırımın dehşetine tanıklık etmesine izin vermek, beraat etme riskini almak ya da kanıtları engelleyip mahkumiyet elde etmek. Bu tür kanıtların, bir jürinin yasayı hiçe saydığı ve daha büyük bir adalet olarak gördükleri için beraat ettiği “jüri geçersiz kılma”ya yol açabileceğini biliyordum.
Daha güvenli yolu seçtim ve tarihi tanıklığa itiraz ettim. Yargıç itirazını sürdürdü ve jüri cinayet kararlarını geri verdi. Yanikian’ın Ermeni Nuremberg’i reddedildi ve Unutulmuş Soykırım, bir Amerikan mahkeme salonunda hayatta kalanların tanıklığıyla asla kanıtlanamadı. Bununla birlikte, tarihsel kanıtlar o kadar bol ki, en az 32 ulus onu resmen tanıdı ve kınadı. Tennessee Temsilciler Meclisi bunu 2015 yılında tanıdı.
Ermeni aileleri her yerde hatırasını taşıyor. Nashville Ermeni Kilisesi’nde ayinler yapan Peder Abraham Ohanesian’a, kaç yerel Ermeni’nin Soykırım nedeniyle akrabalarını kaybetmiş olabileceğini sordum. “Her aile” diye cevap verdi. Ohanesian bana, babasının bir çocukken, büyükannesinin bir Türk askeri tarafından baltayla öldürülmesine ve annesinin çöle zorunlu yürüyüş sırasında ölümüne nasıl tanık olduğunu anlattı. Babasının kız kardeşinin Türkler tarafından nasıl kaçırıldığını ve ailesi tarafından bir daha hiç görülmediğini. Ve babasının, katledilen hemşerilerinin “kanla kıpkırmızı” olduğu bir nehre nasıl tanık olduğunu.
Ermeni Soykırımı unutulmamalı. Tarihin en karanlık bölümleri, soykırımları tamamen açığa çıkarılmalıdır. İnsanın nihai ahlaksızlığını ortaya çıkararak, bu tür vahşetlerin asla tekrarlanmamasını sağlamayı umabiliriz.
Spring Hill, Tennessee’den David Minier, California’nın Santa Barbara ve Madera ilçelerinin eski bir bölge savcısı ve Madera County’den emekli bir yargıçtır.
