Büke Dorukan
Adanın her noktasında ortak çalışan ve tarihi eserlerin korunmasına yönelik çalışmalarda bulunan İki Toplumlu Kültürel Miras Teknik Komitesi Eş Bakşkanı Ali Tuncay’ın paylaştığı bir sosyal medya mesajı üzerine bu konuya değinen bir röportaj gerçekleştirdik.
Ali Tuncay ile Yenierenköy’de bulunan Ayia Maria kilisesinin yıkılma tehlikesi olan kısımlarının sağlamlaştırılması üzerine başlatılacak olan konservasyon çalışmaları hakkında bilgi aldık. Dahası komitenin gerçekleştirdiği ve gerçekleştireceği çalışmalar, Karpaz yarımadasında bulunan diğer kiliselerin durumu ve konservasyon yapılırken dikkat edilen unsular üzerine konuştuk. Yapılan çalışmanın ardından komite tarihi eserlerin durumunun takibini nasıl yapıyor ve yerel yönetimlere düşen sorumlulukların yerine getirilmemesinden oluşan sorunlar nelerdir, Ali Tuncay bu konular üzerine bilgi verdi.
Yenierenköy’de bulunan Ayia Maria kilisesinin yıkılma tehlikesi altında bulunmasından dolayı İki Toplumlu Kültürel Miras Teknik Komitesi harekete geçti. Ali Tuncay söze Ayia Maria kilisesinde yapılacak olan çalışmanın nedenlerinden bahsederek başladı,
Kilisenin özellikle ön bölümünde çatlaklar bulunuyor bu yüzden güvenliğin sağlanması için ilk aşamada bu bölgelerin etrafının tel ile çevrileceğini ve ikinci aşamada çatlak yerleri destekleme çalışması yapılacağını aktardı. Çalışmanın esas amacı mevcut durumu dondurmak ve güvenliği sağlamak olduğunu söyleyen Tuncay bunun sebebinin kilisenin bulunduğu bölgede bir çok insanın yaşaması ve kilisenin içerisinde çocukların oyun oyması olduğunu aktardı. Bu noktadan sonra ki çalışmalar için uzmanların devreye girmesi gerektiğini ve gerekli incelemelerden sonra teknik komitenin kararı üzerine harekete geçilebileceğini söyledi.
Ali Tuncay, Kültürel Miras Teknik Komitesi bünyesinde yapılan çalışmalar restorasyon olarak tanımlanmaması gerektiğini aktardı;
Komitenin esas amacı konservasyon yani koruma, güçlendirme ve destekleme çalışmalarıdır. Restorasyon çalışmaları çok fazla finansal kaynak gerektiren çalışmalardır bu yüzden komitenin önceliğinin şu an kuzey ve güneyde tespit edilen eserlerin yıkılmasını ve yok olmasını önlemek için çalışma yapmaktır. Komitenin yaptığı geçmişteki tek restorasyon her iki kesim Kıbrıs’ın kuzeyi ve Kıbrıs’ın güneyinin finansal olarak destek vermesinden dolayı yapılabilen Apostolos Andreas Manastırı’dır.
Karpaz yarımadasında bulunan tarih eserlerin korunması üzerine gerçekleştirilen çalışmaların durumunu Ali Tuncay şöyle değerlendiriyor;
Kıbrıs’ın kuzeyi ve Kıbrıs’ın güneyi sayısız tarihi eser vardır teknik komite bu eserlerin tespit edilip korunması için çalışmalar yürütülüyor. Özellikle Karpaz yarımadasında bir çok dini tarihi eserler bulunuyor ve bu eserlerde teknik komitenin gündemine alınmıştır. Erenköy’de tamamlanmış çalışmalar bulunuyor buna ek olarak Dipkarpaz, Boltaşlı ve Ziyamet köylerinde yapılacak olan çalışmalar bulunuyor. Dolayısıyla bölgede hali hazırda devam etmekte olan ve ileride yapılacak olan çalışmalar komitenin gündeminde. Apostolos Andreas Manastırı dışında Ayfilyon arkeolojik alanı ve Ayios Trias Bazilikası’nda da çalışmalar gerçekleştirildi. Bu alanlar turistlerin çok fazla ziyaret ettiği ilgi çeken yerlerdir ve tarihi eserlerde çalışma yapılmasının adada duyulması da o bölgeye ilgiyi artırıyor bu açıdan teknik komite turizm için bir çok alan kazandırdı diyebiliriz. Ancak bu çalışmalar turizm dışında dini eserleri korumak ve o dine mensup insanlara saygı duyulduğunu belirtmek açısından örnek teşkil eden girişimler olduğunu unutmamak gerekir.
Ali Tuncay yapılan konservasyon çalışmalarında dikkat edilen önemli teknik konular olduğuna değindi. Büyükkonuk’ta ki Agios Aksentios Kilisesi ele alınarak yöneltilen soruda konservasyon çalışmalarında gözlemlenen doğallığı bozan unsurlar olduğunda neleri göz önünde bulundurarak çalışmalar yapıldığına ilişkin Ali Tuncay şunları aktardı,
Agios Aksentinos kilisesini ele alarak örneklendirilecek olursak, yapılan çalışmalarda teknik komite mevcut yapının bozulmamasına özen gösteren çalışmalar yapmaktadır. Ancak bazı yerlerde önemli taşıyıcı taşların çok yıpranması ve deformasyona uğraması sonucu değiştirmek gerekli olabilir. Bu noktada teknik komite dönemine uygun kilisenin yapımında kullanılan taşların çıkarıldığı taş ocağına kadar detaylı bir araştırmada bulunur ve buna göre karar verir. Agios Aksentios kilisesinde yapılan çalışmada ortaya çıkan bir diğer önemli olay ise kilisenin içerisinde zamanla inşa edilmiş ve kapatılmış bölmelerin arkasında 300-400 yıllık gizli kalmış ikonların olduğunun ortaya çıkmasıdır. Bu bölmeler kilise içinde korunmaya alınmış ve Eski Eserler’e devredilmiştir. Agios Aksentios kilisesinde yapılan çalışmanın benzeri Lefkoşa surlarında ve Mağusa’da çalışılan kilselerde de yapılmaktadır. Bu eserlerin daha uzun yıllar ayakta kalmaları için yapılması gereken çalışma böyledir diyen Ali Tuncay, yapılan konservasyon çalışmalarının uluslararası komitelerde bulunan uzmanlar ve Kıbrıslırumlar ve Kıbrıslıtürklerin denetlemelerinden geçerek uygulandığını aktardı.
Ali Tuncay, İki Toplumlu Kültürel Miras Teknik Komitesi yapılan konservasyon çalışmalarının ardından tarihi eserin durumunun takibinin yaptığını dile getirdi ancak burada esas bakım ve temizliğin devralan kuruma bağlı olduğunun altını çizdi,
Teknik komite çalışmayı tamamladıktan sonra genellikle Eski Eserler ve ya Vakıflar İdaresi’ne yapıyı devrediyor ve bu süreçten sonra eserin korunması, bakımı ve temizliği o kuruma bağılıdır. Yine de Teknik Komite tarihi eserlerin takibini yapmaktadır.
Ali Tuncay sosyal medya paylaşımında Ayia Maria kilisesinin ve diğer kiliselerin bakımsızlığının toplum sağlığına tehdit oluşturduğuna değinmişti buna bağlı olarak şu sözlere yer verdi,
Yerleşim yerleri dışında ve yerleşim yerlerinde bu durumda bulunan çok fazla kilise vardır. Özellikle yerleşim yerlerine yakın ve mahallelerde bulunan kiliselerin bakımı yapılamazsa haşerelerin ve hastalıkların ürediği bir yer haline gelir. Bir çok köyde kiliselerin avlusunda oynayan çocuklar orayı oyun alanı olarak kullanan çocuklar vardır. Dolayısı ile sadece tarihi eseri korumak adına değil toplum sağlığına olan saygıyı göstermek adına da bu alanların bakımı yerel yönetimler tarafından yapmalıdır. Kiliselerin temizliğinin yapılması toplum sağlığını korumak için önem teşkil etmesi yerel yönetimlerin buradaki sorumluluğunu vurgular. Bazı yerel yönetimler teknik komiteye çok yardımcı olsalar da bazıları maalesef bu konuda hassas davranmıyor. Benim yerel yönetimin başında bulunan insanlara vermek istediğim mesaj kiliselerin bakımını yaparken orada yaşayan sakinlerin sağlığında göz önünde bulundurarak gereken uygulamaları yapmalarıdır.
Ali Tuncay sözlerine şöyle son verdi,
Teknik komitenin yapıp devrettiği eserlerin sürdürülebilir bakım ve temizliği açısından yerel yönetimler görevi devralmalı ve kültürel mirası korumak adına üzerlerine düşen sorumlulukları yerine getirmelidir. Hem ülkemiz için uluslararası alanda imaj kazandırmak hem de toplum sağlığını korumak adına tarihi eserlere gereken özenin verilmesi gerektiğini savunuyorum.
