Bu makale, Project Syndicate’e ait olup, GazeddaKıbrıs ile Project Syndicate arasında yapılan işbirliği anlaşması gereği, Gazeddakıbrıs tarafından çevrilerek sizlere ulaştırılmıştır…
Çin’de COVID-19 korona virüsünün günlük yeni vaka sayısı nihayet azalıyor. Ancak sayı, Güney Kore’den İran’a ve İtalya’ya kadar dünyanın geri kalanında artıyor. Bununla birlikte, salgın – yakında küresel olarak kontrol altına alınsa bile – muhtemelen politika yapıcıların fark ettiğinden çok daha fazla ekonomik zarar verecek.
2008 küresel mali krizinin ardından merkez bankaları öncülüğünde yanıt vermişti. COVID-19 salgını değer zincirlerini bozduğundan ve yatırımcılar arasında kaygıları artırdığından, bazıları bunu tekrar yapabileceklerini düşünüyor gibi görünüyor. ABD Federal Rezervi zaten faiz oranlarını yarım puan düşürdü – on yıl içinde en büyük tek kesimi. Fakat Fed’in hamlesi, diğer destekleyici politikalar olmadan, sadece piyasalarda daha fazla akıl karışıklığına sebep oluyor; faiz indiriminden sadece birkaç dakika sonra aşağı yönlü kaymaları devam etti.
Bu tür borsa yatırımları, ekonominin gerçek durumu, yani mal ve hizmet dünyası hakkında çok az şey söyler. Aksine, inançları yansıtırlar: sadece sen ve ben neye inandığımıza değil, sen ve ben neye inandığımıza inanıldığını gösterir. Bu anlamda, borsa kayıpları çoğu zaman kaygı kaynaklı kendi kendini gerçekleştiren kehanetler haline gelir.
Geniş kapsamlı bir küresel kriz kapsamlı bir küresel tepki gerektirmektedir. Böyle bir yanıtın nasıl olması gerektiğini tam olarak bilmiyorum – bu noktada kimse bilmiyor. Ama bulabiliriz. Bu amaçla, Dünya Bankası veya Uluslararası Para Fonu gibi çok taraflı bir organizasyon, acil olarak, farklı uzmanlıklara sahip 20 ekonomist ile sağlık ve jeopolitik uzmanlarından oluşan bir görev gücü oluşturmalıdır.
Bu “C20” krizi analiz etmek ve sıkı bir son tarihte eşgüdümlü bir küresel politika tepkisi tasarlamakla görevlendirilmelidir. İlk raporunu – hükümetler ve muhtemelen sorumlu özel şirketler tarafından yapılacak ilk eylemlerin bir listesiyle – bir ay içinde sunması gerekir. Sonraki her ay güncellenen bir gündem sağlayacaktır. Zamanla, etkili politikalar kök salmış olacak ve grup muhtemelen oluşumundan bir yıl sonra dağıtılabilir.
C20 Görev Gücü, turizm gibi bazı sektörlerde oluşacak ilk doğrudan zararı engelleyemez. Ve bu hasar büyük olasılıkla kayda değer miktarda olacaktır. Örneğin, Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, virüs yayılmaya devam ederse, küresel havayolu sektörünün satışlarda 113 milyar dolar kaybedebileceğini tahmin ediyor.
Aynı şekilde, büyük otel markaları işlerin azaldığını bildiriyor. Çin’de 150 oteli kapatan Hilton, her 3-6 ayda bir salgın ve toparlanma durumunda, tüm yıl ayarlanmış kazançlarda (faiz, vergiler, amortismandan önce) 25-50 milyon dolar kaybetmeyi bekliyor. Bana göre 2018’de 277 milyar dolar olan turizm harcamaları, bence, bu yıl yarısından fazla düşecek.
Ancak C20, çok çeşitli sektörleri etkileyecek, istihdamı ve fiyatları bozacak olan bu erken şokların ikincil ve üçüncül çarpan etkilerini en aza indirebilir veya hatta dengeleyebilir. Örneğin, talep tüm sektörlerde azalırsa, hükümetler onu canlandırmak için geniş para ve maliye politikası kullanabilirler. Büyük Durgunlukta olduğu gibi Merkez bankaları politika faizlerini düşürürken, hükümetler koordine bir mali genişleme gerçekleştirebilir.
Ancak, bu sefer böyle bir yaklaşım yetersiz kalmaktadır. Sonuçta, COVID-19 krizi 2008 krizinden önemli bir şekilde farklı: bazı sektörlerde talep düşse bile, diğerlerinde ani yükseliyor, fiyatları yükseltiyor ve düzenli alıcıları dışlamaktadır.
Sağlık hizmetleri bunun en açık örneğidir. Raporlar, zaten sınırlı kaynakların COVID-19’a yönlendirilmesiyle, Çin’deki birçok insan normalde yararlandığı sağlık bakım ihtiyaçlarını karşılamak için zorlandığı görülüyor. Bu bağlamda, politika müdahalelerinin dengeli ve sektöre özgü olması gerekliliğini hatırlatıyor – bu da bazı sektörlerde tüketici satın alma gücünü arttırırken, diğerlerinde talebi kısıtladığı anlamına geliyor.
Yeterince tanınmayan başka bir sorun daha var. Korona virüsü salgınının bir sonucu olarak çok sayıda hukuki sözleşmenin dışına çıkıldı, bu da bazılarını mücbirliği zorlayacak miktarlar talep edecek – yani tarafları yükümlülüklerinden muaf tutan bir hükümü ortaya koyacak. Çin Uluslararası Ticaretin Teşviki Konseyi’ne göre, Çin 373,7 milyar CN (53,8 milyar $) değerindeki sözleşmeleri kapsayan yaklaşık 5.000 mücbir sebep belgesi yayınladı.
Ancak bozulan sözleşmelere taraf olanlar mücbir sebep iddialarına itiraz edecek. Bu, yükümlülük yasalarını (ve mahkemeleri) zorlayacak ve ekonomik işlemlerde gerilimleri artıracaktır.
Basitçe söylemek gerekirse, COVID-19 salgınının ekonomik etkisinin oldukça karmaşık ve büyük ölçüde çeşitlilik göstermesi muhtemeldir. Bunları etkin bir şekilde ele almak, politika yapıcıların – ve ideal olarak bir C20’nin, yalnızca sonuçları değil, aynı zamanda onları yönlendiren çok yönlü ve örtüşen dinamikleri de kapsayan büyük resim, sektörler arası bir görüş almasını gerektirecektir.
Bu amaçla, politika yapıcılar, kökleri 1874’te Léon Walras’ın çığır açan çalışmalarına ve 1950’lerde Nobel ödüllü Kenneth Arrow ve Gérard Debreu’nun araştırmalarına dayanan geçmiş sektörler arası bağlantılar çalışmalarını hatırlamakta başarılı olacaktır. Özellikle, Nobel ödüllü iktisatçı Amartya Sen’in gıda kaynakları bol olsa bile neden kıtlıkların ortaya çıkabileceğini açıkladığı “yetki yaklaşımı”nı gözden geçirmelidir. Karmaşık talep ve arz kanalları aracılığıyla gıda sektörüne başka bir sektörden bulaşabilecek bir şok, gıda fiyatlarında ve ücretlerde kaymalara neden olurken, nüfusun bir bölümünün yeterli gıda satın alma yeteneğini etkili bir şekilde sonlandırır. Bu, Satyajit Ray’ın 1943 Bengal kıtlığına ilişkin klasik filminde, bol miktarda gıda arzı olmasına rağmen açlık ve yoksulluk trajik fenomenini yakalayan bir filmde tasvir edilmektedir.
Girdi-çıktı analizi gibi sektörler arası iletim kanallarını izlemek ve operasyonel hale getirmek için geçmişteki çabalar da dikkate alınmalıdır; ancak hiçbiri doğrudan mevcut bağlama uygulanamaz. Bunun yerine, bu tür yaklaşımlar, C20 ile birlikte çalışan araştırma ekiplerinin COVID-19’un ilk tur şoklarının ekonomi boyunca nasıl ilerleyeceğini haritalama çabalarına rehberlik etmelidir.
Politika yapıcılar, yalnızca böyle bir harita ile koronavirüs ile başa çıkmak için çok önemli olan sektöre özgü müdahaleler geliştirebilir. Dünya ekonomisi zaten riske girmişse, boşa harcanacak zaman yoktur.
Dünya Bankası eski Baş Ekonomisti ve Hindistan Hükümeti eski Baş Ekonomi Danışmanı Kaushik Basu, Cornell Üniversitesi’nde Ekonomi Profesörü ve Brookings Enstitüsü’nde Kıdemli Araştırmacıdır.
Telif Hakkı: Project Syndicate, 2020.
www.project-syndicate.org
