Takis Hadjidemetriou’nun ”Kıbrıs Cumhuriyeti 1959-1964–Devlet ve Devlet Ötesi“ adlı büyüleyici, iyi belgelenmiş yeni kitabı, Kıbrıs sorununun şu anki içler acısı durumunun köklerini izliyor. Yazarın bulgularını desteklemek için kullanılan belgelere tipik bir örnek, 12 Eylül 1961’de Başpiskopos Makarios’a dönemin Kıbrıs Cumhuriyeti Başkan Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük’ün yazdığı ve Kıbrıs’ın geleceği konusundaki kaygılarını açıkça ortaya konulduğu mektubudur.
Mektup şöyle:
Sevgili Başpiskopos,
Cumhuriyetimiz, durumu sabırla izlediğim ilk yılını daha yeni tamamladı. Cumhuriyet’e ilk adımlarını hiçbir engel olmadan atması için bir şans tanıma arzum var. Bu mektubun amacı, bana büyük endişe ve kaygı veren başlıca olayları kaydetmek ve benzer olayların tekrarlanmasını önlemek için sizlerden yardım istemektir.
Öncelikle Bakanlar Kurulu toplantılarında genelde Rum ve Türk bakanlar arasında yapılan gereksiz uzun tartışmalardan bahsetmek zorundayım. Her ne kadar uzaktan ve dolaylı olarak olsa da, belirli bir topluluğu etkileyen herhangi bir konu tartışmaya açıldığında konseyin otomatik olarak iki gruba ayrıldığını -Bir tarafta Yunan üyeler, diğer tarafta Türk üyeler- gözlemlemek gerçekten hayal ve cesaret kırıcıdır. Ayrıca, bazı bakanların bu tür tartışmalar sırasında benimsedikleri antagonistik tutum ve yaklaşımlarının tonu bazılarımızın anlayış ve işbirliği ruhu içinde çalışmasının gerekliliğini henüz fark etmemiş veya takdir etmemiş olduğu gerçeğini ortaya koyuyor. […] Örneğin, 1961 tahminleri değerlendirilirken, Yunan bakanların 1961’de yürütülecek çalışma listelerine dahil edilmesi önerilen hemen her Türk projesine itiraz etmeleri beni büyük hayal kırıklığına uğrattı. Türk köylerine ya da sakinlerine fayda sağlayacak herhangi bir kalkınma projesinin tahminlere dahil edilmesine ilişkin sizin görüş ve tavsiyenize bile razı olmak zorunda olma konusunda isteksizliklerini ve öfkelerini gösterdiler. Bakanlar Kurulu toplantı tutanakları bu tür örneklerle doludur.
İkinci olarak, Bakanlar Kurulu’na atıf yapılan bazı hususların, Yunan bakanların başka bir toplantısında görüşüldüğü ortaya çıkmıştır. Böylece Türk bakanlara, Bakanlar Kurulu toplantılarındaki varlıklarının sadece formalite uğruna olduğu izlenimi verilmiştir. Aslında onların varlığı tek bir amaca hizmet eder, yani tartışmalı konularda bakış açılarını ifade etme ve anlaşmazlık oylarını kaydetme fırsatı verilir.
Üçüncüsü, bazı politika konuları, Başkan Yardımcısı ve Türk Bakanlara danışılmadan ve hatta bilgilendirilmeden ele alınmaktadır. Birçok kez veto hakkımız olan konularda bile alınan kararları yerel basının haber sütunlarından öğrendim. En son örnek, Belgrad Konferansı’nda Messrs Rossides ve Kranidiotis’in Kıbrıs Heyetine dahil edilmesidir.
Dördüncüsü, Kamu Hizmeti Komisyonu görevini yerine getirememektedir. Artık bu komisyon üyelerinin zihniyetini bildiğimize göre, aynı komisyonun Kamu Hizmetinde 70:30 oranını uygulayabilmesini beklemek boşunadır. Bu nedenle, komisyonun çalışmalarına engel olan bazı üyelerin atanmasına herhangi bir katkı yapmak yerine son vermemizin yasal olup olmayacağının ciddi olarak düşünülmesi gereken bir konudur.
Beşinci olarak, bunu görmek gerçekten çok cesaret kırıcı ve hayal kırıklığı yaratıyor. Bakanlar, büyükelçiler ve diğer yüksek yetkili kişiler, Başpiskopos Makarios ve General Grivas’ın önderlik ettiği mücadelenin haklı çıkmadığına, Yunanlıların umut ve özlemlerine ilişkin [“kendi kaderini tayin hakkı: ENOSIS”) ara sıra açıklamalar yapıyorlar.
Zürih ve Londra Anlaşmalarını ve anayasamızı açıkça kınayan kişilerin sayısı günden güne artıyor; Bu kişilerin faaliyetleri anayasaya aykırıdır […] ancak kovuşturulmuyorlar.
Kıbrıs’ta “kendi kaderini tayin” ilkesinin iki toplum arasında güvensizlik ve düşmanlık duyguları yaratacağı ve eski “birlik” ve “bölünme” taleplerini yeniden canlandıracağı bilinmesine rağmen, tartışma için genel bir konu haline getirilmiştir.
Özellikle hükümet çevreleri arasında, tecrübelerin çoğunluğun çıkarına aykırı olduğunu göstermesi halinde anayasamızın bazı hükümlerini hiçe sayma ve Yüksek Anayasa Mahkemesi’nin bu tür kararlarını hükümet politikasına aykırı olacak şekilde etkisiz hale getirmenin yollarını ve araçlarını bulma yönünde genel bir eğilim vardır.
Son olarak, incelenen yıl boyunca otoritemizi (özellikle de bu Cumhuriyetin başkan yardımcısınınkini) bozmak için bazı girişimlerde bulunulduğunu gösteren aşağıdaki örneklerden bahsetmek benim için derin bir üzüntü konusudur. [Küçük, daha sonra dışişleri bakanlığı ve diğer bakanlıkların eylem ve ihmallerine, yetkili Kıbrıs Türk memurlarının görevden uzaklaştırılmasına, başkan yardımcısının yazdığı mektuplara cevap verilmemesine ve bilgi taleplerine kapsamlı göndermelerde bulunur].
Yukarıdakilerin hepsi ve burada bahsetmemem gereken diğer nedenler göz önünde bulundurulduğunda, görevi kendi zevkimize göre yürüten bakanlarımızın tavsiyelerimizi, isteklerimizi ve talimatlarımızı hiçe saymalarına ve bunlara aykırı kararlar almalarına izin vererek doğru ve anayasal davranıp davranmadığımızdan şüphe etmeye başladım. Korkarım bakanların cumhurbaşkanını ve cumhurbaşkanı yardımcısını hiçe sayma eğilimi anayasamızın ruhunu yerle bir edecektir. […]
[…] Bu nedenle, tüm tartışmalı konularda aramızda bir ön tartışma düzenleyerek ve anlaşmaya vardığımız ölçüde önerilerimizi ortaklaşa masaya yatırarak bu sorunlarla yüzleşmeyi öneriyorum […].
Bu mektubun içeriğini inceledikten ve onlar hakkında fikrinizi oluşturduktan sonra sizinle görüşme fırsatını bana verirseniz minnettar olurum.
Saygılarımla, Dr. F. Küçük
