Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) öncülüğünde 17 basın meslek örgütü; gazetecilerin, haber merkezlerinin ve medya kuruluşlarının yapay zeka ile çalışmalarında benimseyebilecekleri ve uygulayabilecekleri etik ilkeleri belirledi.
| Ortak kuruluşların listesi: Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), Asya-Pasifik Yayın Birliği (ABU), Doğu ve Güney Afrika’da Uluslararası BİT Politikası Konusunda İşbirliği (CIPESA), Kanada Gazetecilik Vakfı (CJF), Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ), DW Akademi, Avrupa Gazeteciler Federasyonu (EFJ), Avrupa Gazetecilik Merkezi (EJC), Etik Gazetecilik Ağı (EJN), Free Press Unlimited (FPU), Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı (GIJN), Küresel Medya Geliştirme Forumu (GFMD), Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ), Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI), Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi (OCCRP), Pulitzer Merkezi, Thomson Vakfı |
‘Paris Yapay Zeka ve Gazetecilik Şartı’ ismi verilen ilkeler, Nobel Barış Ödülü sahibi ve Rappler kurucusu Maria Ressa’nın başkanlığını yaptığı, 20 farklı ülkeden gazetecilik ya da yapay zeka alanında uzman 32 kişiden oluşan bir komisyonca yazıldı.
Komisyon, teknolojinin medya endüstrisini dönüştürdüğü yapay zeka çağında haberler ve bilginin bütünlüğünü korumaya yönelik 10 temel etik ilkeyi tanımladı. Ayrıca gazeteciliğin toplumsal rolünü muhafaza etti:
- Etik, medya içindeki teknolojik seçimleri yönetmeli,
- Editoryal kararlarda insan iradesi merkezde kalmalı,
- Medya, toplumun gerçek ve sentetik içeriği güvenle ayırt etmesine yardımcı olmalı,
- Medya, küresel yapay zeka yönetimine katılmalı ve teknoloji şirketleriyle müzakere ederken gazeteciliğin uygulanabilirliğini savunmalı.
İlkelerle ilgili konuşan Maria Ressa, “Yapay zeka insanlığa kayda değer hizmetler sunabilir ancak zihinlerin manipülasyonunu tarihte eşi benzeri görülmemiş boyutlara çıkarma potansiyeline sahip olduğu da açıktır. Paris Şartı, yapay zekâ ve gazetecilik için ilk uluslararası etik ölçüttür. Gerçeklere dayalı kanıtlar, gerçek ve sentetik içerik arasında net bir ayrım, editoryal bağımsızlık ve insan sorumluluğu, yapay zeka çağında güvenilir haber ve bilgi edinme hakkının birincil güvenceleri olacaktır. Gazetecilik, her zamankinden daha fazla, sağlam ve yaygın olarak tanınan bir etik temele ihtiyaç duymaktadır. Ortaklarımızla birlikte, dünyanın dört bir yanındaki muhabirleri, editörleri ve haber kuruluşlarını bu ilkeleri sahiplenmeye, ilan etmeye ve yaptıkları işlerde uygulamaya çağırıyoruz” dedi.
Türünün ilk örneği olan ilkeler şöyle:
1- Gazetecilik etiği medya kuruluşlarının ve gazetecilerin teknolojiyi kullanma şekline rehberlı̇k eder
Medya kuruluşları ve gazeteciler, herkesin kaliteli ve güvenilir bilgiye erişim hakkını sağlamak olan birincil görevlerini yerine getirmek için kapasitelerini artıran teknolojileri kullanırlar. Bu hedefe ulaşma arayışı ve başarısı, teknolojik araçlarla ilgili seçimlerini yönlendirmelidir.
Gazetecilikte yapay zeka sistemlerinin kullanımı ve geliştirilmesi, doğruluk, kesinlik, adalet, tarafsızlık, bağımsızlık, zarar vermeme, ayrımcılık yapmama, hesap verebilirlik, mahremiyete saygı ve kaynakların gizliliği dahil olmak üzere gazetecilik etiğinin temel değerlerini desteklemelidir.
2- Medya kuruluşları ı̇nsan faalı̇yetı̇ne öncelı̇k verı̇r
İnsan karar verme mekanizması, hem uzun vadeli stratejilerin hem de günlük editoryal seçimlerin merkezinde kalmalıdır.
Yapay zeka sistemlerinin kullanımı, insanlar tarafından verilen kasıtlı ve iyi bilgilendirilmiş bir karar olmalıdır. Editoryal ekipler, her bir yapay zeka sistemi için hedefleri, kapsamı ve kullanım koşullarını açıkça tanımlamalıdır. Konuşlandırılan yapay zeka sistemlerinin etkilerinin kesitsel ve sürekli olarak denetlenmesini sağlamalı, kullanım çerçevelerine sıkı bir şekilde uymalarını sağlamalı ve bunları istedikleri zaman devre dışı bırakma olanağına sahip olmalıdırlar.
3 – Gazetecilikte kullanılan yapay zeka sistemleri önceden bağımsız değerlendirmeye tabi tutulmalı
Medya ve gazeteciler tarafından kullanılan yapay zeka sistemleri, gazetecilik destek gruplarının da dahil olduğu bağımsız, kapsamlı ve eksiksiz bir değerlendirmeden geçmelidir. Bu değerlendirme, gazetecilik etiğinin temel değerlerine bağlılığı sağlam bir şekilde ortaya koymalıdır.
Bu sistemler gizlilik, fikri mülkiyet ve veri koruma yasalarına saygı duymalıdır. Bu gerekliliklerin yerine getirilmemesi durumunda net bir hesap verebilirlik çerçevesi oluşturulmalıdır. Öngörülebilir şekilde işleyen ve basitçe açıklanabilen sistemler tercih edilmelidir.
4 – Medya kuruluşları yayınladıkları içerikten her zaman sorumludur
Medya kuruluşları, bilgi toplama, işleme veya yaymada yapay zekayı kullanmaları da dahil olmak üzere editoryal sorumluluk üstlenirler. Yayınladıkları her içerikten sorumludurlar ve hesap verebilmelidirler.
Yapay zeka sistemlerinin kullanımına bağlı sorumluluklar öngörülmeli, ana hatlarıyla belirtilmeli ve gazetecilik etiğine ve editoryal kurallara uyulmasını sağlamak için insanlara atanmalıdır.
5 – Medya kuruluşları yapay zeka sı̇stemlerı̇nı̇ kullanırken şeffaflığı korumalı
Gazetecilik içeriğinin üretimi veya dağıtımı üzerinde önemli bir etkisi olan herhangi bir yapay zeka kullanımı açıkça açıklanmalı ve ilgili içerikle birlikte bilgi alan herkese iletilmelidir.
Medya kuruluşları, kullandıkları veya kullanmış oldukları yapay zeka sistemlerinin amaçlarını, kapsamlarını ve kullanım koşullarını detaylandırarak kamuya açık bir kayıt tutmalıdır.
6- Medya kuruluşları ı̇çerı̇ğı̇n kaynağını ve ı̇zlenebı̇lı̇rlı̇ğı̇nı̇ sağlar
Medya kuruluşları mümkün olan her durumda, yayınlanan içeriğin orijinalliğini ve kaynağını garanti eden, içeriğin kaynağı ve daha sonra meydana gelmiş olabilecek değişiklikler hakkında güvenilir ayrıntılar sağlayan en son teknolojiye sahip araçları kullanmalıdır.
Bu özgünlük standartlarını karşılamayan her türlü içerik, potansiyel olarak yanıltıcı kabul edilmeli ve kapsamlı bir doğrulamaya tabi tutulmalıdır.
7- Gazetecilik, özgün ve yapay içerik arasında net bir çizgi çizer
Gazeteciler ve medya kuruluşları, gerçek dünyanın fiziksel olarak yakalanmasından elde edilen içerik (fotoğraflar, ses ve video kayıtları gibi) ile yapay zeka sistemleri kullanılarak oluşturulan veya önemli ölçüde değiştirilen içerik arasında net ve güvenilir bir ayrım yapmak için çaba gösterir. Gerçek olayları tasvir etmek için gerçek görüntü ve kayıtların kullanılmasını tercih etmelidir.
Medya kuruluşları, yapay teknolojilerini kullanırken halkı yanıltmaktan kaçınmalıdır. Özellikle, gerçek dünyadaki çekimleri ve kayıtları taklit eden veya gerçek bireyleri gerçekçi bir şekilde taklit eden yapay zeka tarafından oluşturulan içerik oluşturmaktan veya kullanmaktan kaçınmalıdır.
8- Yapay zeka destekli içerik geliştirme ve öneriler, çeşı̇tlı̇lı̇ğı̇ ve bı̇lgı̇ bütünlüğünü destekler
Medya kuruluşlarında, otomatik içerik kişiselleştirme ve önerme için yapay zeka sistemlerinin tasarımı ve kullanımı gazetecilik etiğine göre yönlendirilmelidir.
Bu tür sistemler bilgi bütünlüğüne saygı göstermeli, ilgili gerçeklerin ve bakış açılarının ortak bir şekilde anlaşılmasını teşvik etmelidir. Açık fikirliliği ve demokratik diyaloğu teşvik ederek çeşitli konularda farklı ve incelikli bakış açılarını vurgulamalıdır.
Bu tür sistemlerin kullanımı şeffaf olmalı ve editoryal içeriğe filtresiz erişim sağlamak için mümkün olduğunda kullanıcılara bu sistemleri devre dışı bırakma seçeneği sunulmalıdır.
9- Gazeteciler, medya kuruluşları ve gazetecilik destek grupları yapay zeka yönetimine katılmalı
Bilgi edinme hakkının temel koruyucuları olarak gazeteciler, medya kuruluşları ve gazeteciliği destekleyen gruplar, yapay zeka sistemlerinin yönetiminde aktif bir rol oynamalıdır. Yapay zeka yönetimi ve düzenlemesine ilişkin küresel veya uluslararası kurumsal gözetime dahil edilmelidir.
Yapay zeka yönetiminin demokratik değerlere saygı göstermesi, insanların ve kültürlerin çeşitliliğinin yapay zekanın gelişimine yansıtılmasını sağlamalıdır.
10- Gazetecilik, yapay zeka kuruluşlarıyla olan ilişkilerde etik ve ekonomik temelini korur
Yapay zeka sistemleri, gazetecilik içeriğine erişim, gazeteciliğin sürdürülebilirliğini sağlayan ve medya ile gazetecilerin uzun vadeli ortak çıkarlarını destekleyen resmi anlaşmalara tabi olmalıdır.
Yapay zeka sistem sahipleri, kaynaklara atıfta bulunmalı, fikri mülkiyet haklarına saygı göstermeli ve hak sahiplerine adil bir telif sağlamalıdır. Bu telif, adil ücretlendirme yoluyla gazetecilere aktarılmalıdır. Yapay zeka sistemi sahiplerinin ayrıca, sistemlerini eğitmek ve beslemek için kullanılan gazetecilik içeriğinin şeffaf ve ayrıntılı bir kaydını tutmaları gerekmektedir.
Hak sahipleri, içeriklerinin yapay sistemleri tarafından yeniden kullanılmasını, bilginin bütünlüğüne ve gazetecilik etiğinin temel ilkelerine saygı gösterilmesi koşuluna bağlamalıdır. Toplu olarak, yapay zeka sistemlerinin yüksek kaliteli, güvenilir ve çoğulcu bilgiyi garanti edecek şekilde tasarlanması ve kullanılması çağrısında bulunmaktadırlar.
