DAÜ Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa İsmihan, hükümetin uygulamaya koyduğu ekonomik destek paketi ile ilgili görüşlerini kamuoyuyla paylaştı. İsmihan’ın açık mektubunu tek kelimesine dokunmadan yayımlıyoruz.
AÇIK MEKTUP
Sayın KKTC Başbakanı E. Tatar, Başbakan Yardımcısı K. Özersay ve Maliye Bakanı O. Amcaoğlu,
Birinci destek ve tedbir paketinin 25 Mart 2020 tarihinde açıklanmasından sonra toplumun farklı kesimlerinden gelen olumsuz tepkiler ve bunların muhtemel sosyo-ekonomik etkileri söz konusu paketin genişletilmesi ve tamamlayıcı ek tedbirler ile desteklenmesi gerektiğini göstermektedir.
Ekonomik paketlerin başarısının çok önemli iki belirleyicisi toplumsal mutabakatın gücü ve politika yapıcılarının –ve uygulayıcılarının– kredibilitesidir. Bu bağlamda, toplumsal mutabakatı kuvvetlendirmek ve açıklanan paketin daha yüksek ekonomik etkiye ulaşabilmesi için, birinci pakete aşağıdaki (Bkz. Ek-1) eklemeler ve düzenlemelerin ivedilikle yapılarak daha kapsayıcı bir yapıya kavuşturulmasının elzem olduğunu düşünmekteyim. Ayrıca kapsamı genişletebilmek için, ülke şartlarımızı dikkate alarak, yeterli ölçüde iç ve dış kaynağın yaratılabileceğini vurgulamak isterim. Bu konuda ülkemizdeki birçok saygın iktisatçı da benimle benzer görüşe sahiptir.
Öncelikle, Koronavirus (Covid-19) salgını nedeniyle yaşanan ciddi olumsuzluklar ve derin belirsizlikler dikkate alındığında “dinamik” ve etkin bir karar alma mekanizmasının oluşturulmasının zaruri olduğunu belirtmek isterim. Başka bir deyişle, pandemi ve oluşan ekonomik durumla ilgili yaşanan olumsuzlukların tutarlı, eşgüdümlü ve hızlı bir şekilde hafifletilmesi için dinamik bir karar mekanizmasına ihtiyaç vardır. Bu bağlamda, Başbakanlık bünyesinde kurulmuş olan Koronavirüs ile igili sağlık bilim kurulu ve diğer ilgili bilim kurullarının yanı sıra Korona virüsünün olası sağlık ve ekonomik etkilerini bütünsellik içerisinde inceleyecek ve hükümete en etkin ve uygulanabilir önlemleri hızlıca sunacak bir ‘Genişletilmiş Bilim Kurulu’nun (GBK) acilen oluşturulması gerekmektedir. GBK’nın temel görevi pandemi nedeniyle oluşturulan ilgili komite ve kurullar arasında eşgüdüm ve işbirliğini sağlayarak hükümete stratejik ve hızlı tavsiye kararları üretmek olmalıdır. GBK’nın bir diğer önemli işlevi de normalleşmeye geçiş sürecinin planlı, etkin ve eşgüdüm içerisinde sürdürülebilmesidir (Bkz. Ek-1). Elbette hükümet de önerilen tavsiyeleri dikkate alarak hızlı ve tutarlı kararlar almalıdır. Başka önemli bir husus ise hükümet yetkililerinin alınan kararlarla ilgili açıklama yaparken eşgüdüm içerisinde davranmalarıdır. Sonuç olarak, pandemi nedeniyle yaşadığımız bu olumsuz sürecin bahsi geçen yapı çerçevesinde iyi yönetilmesi durumunda hükümet toplum nezdinde kredibilite kayıpları yaşamayacak ve neticede alınan kararlar daha etkili olabilecektir.
Son olarak belirtmek isterim ki, yukarıda bahsedilen sorunlar ve ilgili çözümler kısa vadeyle ilgilidir. Ancak dünyada yaşanan sistemsel sorunlar ve ilgili gelişmeler çerçevesinde, ekonomimizin genelinde pandemi öncesinde var olan yapısal problemlerin ve olası çözümlerin, normalleşme süreci başlamadan önce, tartışılması ve çarpıklıkların düzeltilmesi ülkemizin bu süreçten daha güçlü bir yapıyla çıkmasına yardımcı olacaktır. Bu dönem bizlere bu açıdan çok önemli bir fırsat sunmaktadır. Bu bağlamda, hükümet ve ilgili kesimlerin –orta ve uzun vadeyi de hesaba katarak– uzlaşı içinde doğru çözümleri bulması ülkemizin geleceği açısından kritik bir öneme sahiptir. Cumhurbaşkanlığı seçiminin ertelenmesi ile ilgili sağlanan uzlaşının bizlere gösterdiği gibi bu süreç sonunda daha önce oluşan olumlu atmosferin yeniden yakalanabilmesi bir hayal değildir.
Prof. Dr. Mustafa İsmihan
DAÜ Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi
EK-1
Dayanışmayı Kuvvetlendirmeye Yönelik Ek Destek ve Tedbirler Paketi Önerisi
- Üç aylık bir süre için planlanan maaş kesintilerinin (Birinci paket 1. Madde [Bkz. Ek-2]), ülkemizde yaşanan salgınla ilgili erken normalleşme yaşanması ve mali koşulların müsait olması durumunda iki ay ile sınırlandırılması ve kesintilerin geri ödemesi ile ilgili olası takvim ve koşulların belirlenmesi ve açıklanması
- Birinci paketin 20. Maddesinde [Bkz. Ek-2] bahsi geçen ücret desteğinin küçük işletmeler vb. durumda olan kesimler için 2000 TL olması ve tüm sigortalı çalışanları kapsaması, ve bahsi geçen madde ile ilgili koşulların belirlenmesi
- Ülke şartlarını dikkate alarak, gerekli iç (ör. ihtiyaç halinde gerekli mevzuat değişikliği yapılarak Merkez Bankası ve Bankacılık sektörü aracılığıyla) ve dış kaynağın (ör. Türkiye’den talep edilecek ek ve uzun vadeli kredi ve/ya kriz fonlama olanakları) yaratılması
- Başbakanlık bünyesinde kurulmuş olan Koronavirüs bilim kuruluna ve diğer ilgili bilim kurullarına ilaveten ülkemizde Korona virüsün olası sağlık ve ekonomik etkilerini bir bütün olarak irdelemek ve hükümete tavsiyeler üretmek amacıyla ivedi olarak Genişletilmiş Bilim Kurulu (GBK) oluşturulması gerekmektedir. GBK’nın eşgüdümlü kararlar ve kaliteli tavsiyeler üretmesinin sağlanması için bahsi geçen ilgili kurulların temsilcileri, ilgili toplum kesimleri, akademisyenler ve hükümet yetkililerinden oluşturulması ve ile ilgili düzenlemelerin yapılması [GBK’nın temsiliyet, etkinlik ve eşgüdüm açısından detaylı, hassas ve eksikleri de giderecek bir şekilde tasarlanması hedeflenmelidir]
- GBK’nın tavsiyeleri dikkate alınarak, mevcut durumda idari izin verilen tüm kamu kurumları ve ilgili kuruluşlarında çalışanlara ilişkin olarak, bu kurumlarda ihtiyacı karşılayacak kadar personelin bulundurulması ve salgınla ilgili gerekli sağlık önlemlerinin alınması şartıyla, dönüşümlü çalışma ve uzaktan çalışma benzeri esnek çalışma yöntemlerinin uygulanması
- Toplumun ihtiyaçlarının önceliklendirilmesi ve GBK’nın ilgili tavsiyeleri dikkate alınarak, normalleşme süreci içerisinde yukarıdaki 5. maddedeki uygulamanın özel sektöre uyarlanması
- Uzaktan öğretimle eğitim sürecine başlayan ve birinci paketin 1. maddesi [Bkz. Ek-2] kapsamında yer alan üniversitelerin, 1.f. kapsamında olmasına ancak, ihtiyaç hasıl olması durumunda, kendi mali durumları dikkate alınarak benzeri önlemleri kendi bünyelerinde almaları için gerekli adımların atılması
- Ciddi mali sıkıntı yaşayan belediyelerin, salgınla ilgili kritik mücadeleleri dikkate alınarak, kesinti kapsamından çıkarılmaları için gerekli adımların atılması
önerilmektedir.
Ekonomik Gerekçeler: Özellikle harcama eğilimi yüksek olan kesimlerin gelirlerindeki azalmalar çarpan etkisi aracılığıyla ekonomide daha sert ve birikimli bir daralma yaratması kaçınılmaz olacaktır. Yukarıda yer alan 1., 2., ve 5.-7. maddeler toplam talep ve üretimle ilgili birikimli sert daralma sürecinin yaşanmasını engellemek/hafifletmek amacıyla önerilmiştir. Bu önlemler alınmazsa, bir süre sonra ciddi ve olumsuz servet etkilerinin de devreye gireceğinin altını çizmek isterim. 3. maddedeki ifade edilen iç ve dış kaynaklar ihtiyaca ve kısıtlara göre ayarlanabilir. Kaynak ihtiyacı farklı yollarla da karşılanabilir. Şüphesiz alternatif kaynakların ve ilgili mali ve ekonomik etkilerin daha detaylı analizlerle araştırılması lazımdır.
Son olarak belirtmek isterim ki, birçok ülkede uygulanmaya başlayan ekonomik paketlerde genişlemeci, kapsayıcı ve kurtarıcı politikalar sıklıkla tercih edilmiş ve geleneksel olmayan yaklaşımlar da ortaya konulmuştur. Bu hususun da politika yapıcı ve uygulayıcıları tarafından –bulunduğumuz koşullar ve imkânlar da dikkate alınarak– göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
EK-2
Birinci Ekonomik Tedbirler ve Destek Paketi ile İlgili Atıfta Bulunulan Maddeler
1. Üç aylık bir süre için tüm Kamu, Kurum ve Kuruluşları,
Sosyal Sigortalar Dairesi ve Kamu kaynağı kullanan tüm kuruluşlar tarafından
yapılan her türlü maaş ödemelerinde;
a. Net 5 bin TL.’nin altındaki maaşlara hiç bir
kesinti yapılmayacaktır.
b. Net 5 bin TL üzerinde olan maaşlardan %25
kesinti yapılacaktır.
c. %25 kesinti yapıldıktan sonra, hiçbir
maaş net 5 bin TL’nin altına düşmeyecektir.
d. En yüksek maaş ise net 8,500 TL.’yi
geçmeyecek şekilde kesintinin yüzdeliğine bakılmaksızın düzenlenecektir.
e. Örneğin ; 5 bin TL. altında net maaş alan bir
çalışandan kesinti yapılmazken, 6000 TL. net maaş alan birinden %16, 10 Bin TL.
Maaş alan bir kamu görevlisinden %25, Başbakan, bakanlar, milletvekilleri
ve siyasi kamu görevlilerinin maaşlarından %56’ya varan kesintiler yapılmıştır.
f. Bu süre zarfında Bakanlar Kurulu tarafından
devlet kurum ve kuruluşlarında aktif, sürekli ve elzem görev yürüten
personelden maaş kesintisi yapılmayacaktır.
…
20. Bakanlar Kurulu kararı ile faaliyetleri durdurulan
işletmelerin çalışanlarına, 2020 yılı Nisan ve Mayıs ayları için İstihdamı
Destekleme Fonu’ndan İşletmelerin devamlılığı ve istihdamın sürekliliği şartı
ile 1500 TL.’lik ücret desteği sağlanacaktır. Bu uygulamadan, Sigortalı KKTC ve
TC Vatandaşları (TC -KKTC arasında imzalanan çalışma hayatına yönelik ikili
işgücü ve sosyal güvenlik antlaşması gereğince) yararlanacaklardır.
…
