Brezilya’da yapılan başkanlık seçimlerinin ilk turunda yüzde 48,3 ile İşçi Partisi lideri Lula da Silva birinci oldu. Ancak aşırı sağcı rakibi Liberal Parti’nin lideri Jair Bolsonaro’nun yüzde 43,3 oy almasıyla birlikte seçimler ikinci tura kaldı. Eski Brezilya Devlet Başkanı Lula ile mevcut Devlet Başkanı Bolsonaro, 30 Ekim tarihinde yeniden yarışacak.
Latin Amerika’nın en kalabalık ülkesi Brezilya, pazar günü (dün) devlet başkanı, eyalet valileri ve Kongre üyelerini seçmek üzere sandık başına gitti. Seçimlerin ilk turunu kazanan Lula, 2019 yılında hakkındaki yolsuzluk suçlamasıyla hapse girmiş, ancak kararın siyasî olduğu hükmedilince yeniden seçimlere katılabilmişti. Daha önce beş kez başkanlığa adaylığını koyan eski sendika lideri, iki kez kazanmış, üç kez mağlup olmuştu. Aşırı sağcı, göçmen karşıtı ve neoliberal politikalarıyla bilinen eski asker Bolsonaro ise 2018 seçimlerinin ikinci turunda İşçi Partisi’nin adayı eski Sao Paolo Belediye Başkanı Fernando Haddad’a karşı yüzde 55’in üzerinde oy alarak iktidara gelmişti.
Lula’nın geri dönüşü ilk tura yetmedi
Brezilya’da elektronik olarak gerçekleştirilen seçimlere katılım oranı yüzde 79’da kaldı. Seçim sonuçlarının açıklanmaya başlanmasıyla birlikte oldukça heyecanlı bir yarış yaşandı. Öyle ki ilk sonuçlar Bolsonaro lehine bir grafik çiziyordu. İşçi Partisi’nden 2014 yılında başkan seçilmiş Dilma Roussef de seçimlerde benzeri bir geri dönüş yaşamıştı. Yine de Lula taraftarları birkaç saat boyunca tedirgin bir şekilde seçimleri takip etti. Ülkenin Kuzey bölgelerindeki sandıklar açılmaya başlayınca Lula farkı hızla kapattı. Özellikle Bahia, Pernambuco, Piaui ve Ceara gibi bölgelerden gelen sonuçlarla birlikte öne geçti.
Brezilya’nın en fazla seçmene sahip, kilit önemedeki Sao Paolo seçim bölgesinde Bolsonaro’nun yaklaşık yüzde 7’lik bir oy farkıyla yarışı önde bitirmesi dikkat çekti. Rio de Janeiro’da da aşırı sağcı aday yüzde 11’lik bir fark attı. Brezilya’nın daha yoksul kuzey bölgelerinde Lula, güney bölgelerinde ise Bolsonaro zafer kazanınca seçim haritası ortadan ikiye bölünmüşçesine bir ayırım yaratmış oldu.
Seçimin kaybedeni anketler
Bugünkü seçimlerde Lula’nın kazanmasına kesin gözüyle bakılıyordu ancak seçimleri ilk turdan bitirme ihtimali kesin değildi. Her ne kadar Lula taraftarları seçimlerin ikinci tura kalacak olması nedeniyle hayal kırıklığı yaşasa da asıl sürpriz bu değildi. Lula’nın oy oranlarında anketler benzeri rakamları işaret ediyordu ancak Bolsonaro’nun bu kadar fazla oy alacağını hiçbir anket şirketi tahmin edemedi.
Yapılan anketlerde Bolsonaro’nun oy oranın en fazla yüzde 41-42 olabileceği öne sürülüyordu. Bunun dışındaki diğer anketlerin tüm tahminleri yüzde 40’ın altındaydı. Dolayısıyla 2022 Brezilya seçimlerinde anketlerin yanıltıcı olabileceği göze çarptı.
Darbe gölgesinde seçim
Seçimlerin gergin bir atmosferde gerçekleşmiş oluşu, ikinci turda tansiyonun daha da yükseleceği ihtimalini doğuruyor. Öyle ki, oy vermeye kurşun geçirmez yelek ile giden Bolsonaro, başkanlık dönemi boyunca pek çok skandala imza attı. Covid-19 döneminde aşı karşıtı tutumuyla pandemi önlemlerini hafife alan Bolsonaro, Amazon bölgesindeki ağaç katliamlarıyla da isminden söz ettirmişti. Bununla birlikte bireysel silahlanma ve yoksulluk oranlarında da ciddi artışlar yaşandı.
Bolsonaro’nun ordu ile ilişkisi, seçim sonuçlarını kabul edip etmeyeceğini de düşündürüyordu. “Latin Amerika’nın Donald Trump’ı” olarak anılan Brezilya Devlet Başkanı’nın üzeri kapalı olarak ‘koltuğunu terk etmeyebileceğini’ ifade etmesi, Lula taraftarlarının seçimi ilk turda bitirme istediğini artırdı.
İkinci turda ne olacak?
Öncelikle Lula, 2000’lerin başındaki Lula değil. Partisi çok geniş bir ittifak ile bu seçimlere katıldı. Bolsonaro’nun Brezilya sağını daha da uç bir konuma başarılı bir şekilde çekiyor oluşu, Lula’yı da daha farklı kesimlerle buluşturdu. İttifakın ana bileşeni, Latin Amerika’nın sol tandanslı partilerinden İşçi Partisi. Ancak diğer güçler, Brezilya Komünist Partisi’nden merkez-liberal kimi partilere uzanan geniş bir yelpaze içerisinde yer alıyor. Tüm bunlar Lula’nın -ikinci turu kazansa da kazanmasa da- parlamentoda politika üretmesini zorlaştıracak gibi görünüyor.
Öte yandan Lula’nın ikinci tur için iyimser olmasını gerektirecek kimi sonuçlar da mevcut. Seçimlerin üçüncü ve dördüncü adaylarının ikinci turda Bolsonaro’ya oy vermesi oldukça zor görünüyor. Merkez sağcı Brezilya Demokratik Hareketi yüzde 4.2, merkez sol Demokratik Emek Partisi ile yüzde 3 oy aldı. Demokratik Emek Partisi’nin lideri Ciro Gomes’in seçimden kısa bir süre önce adayların tartıştığı bir televizyon programında Lula’ya ‘başkan’ diye hitap etmesi dikkat çekmişti. Kendisinin daha önce Lula hükümetinde yer aldığını da hatırlatmak gerekiyor.
Seçimlerin diğer üç sosyalist-komünist adayının toplam aldıkları oy da yaklaşık yüzde 1 civarında. Eğer kabaca ilk tur referans alınırsa, geriye kalan oyların büyük bir çoğunluğun Lula’ya gideceğini söyleyebiliriz. O nedenle seçimlere katılım oranı belirleyici olacak gibi duruyor.
