Avrupa’ya ılık ve ılıman hava getiren Körfez Akıntısı’nın (Gulf Stream) temelini oluşturan Atlantik Okyanusu sirkülasyonu bin yıldır ilk kez en zayıf noktasında. Sebebi ise iklim sistemlerindeki çöküş.
Atlantik Meridyen Devirme Sirkülasyonu’nun (AMOC) daha da zayıflaması İngiltere’de daha fazla fırtınaya ve daha yoğun kışlara, Avrupa genelinde ise sıcak dalgalarına ve kuraklıklardaki artışa neden olabilir.
‘Devrilme noktasına yaklaştırabilir’
Bilim insanları küresel ısınma devam ederse AMOC’ın daha da zayıflayacağını ve bu yüzyılın sonuna kadar yaklaşık yüzde 34 ile yüzde 45 arasında düşebileceğini tahmin ediyor.
Bu da bizi sistemi geri dönüşü olmayan bir şekilde istikrarsız hale getirecek bir ‘devrilme noktasına’ yaklaştırabilir. Buna ek olarak ABD’nin Atlantik kıyısındaki deniz seviyelerinin de yükselmesine neden olabilir.
Yüzde 15 yavaşlamış durumda
Perşembe günü Nature Geoscience’ta yayınlanan araştırmanın yazarlarından Potsdam İklim Etki Araştırma Enstitüsü’nden Stefan Rahmstorf, dolaşımın şimdiden yüzde 15 oranında yavaşladığını ve bunun etkilerinin görüldüğünü söyledi.
Haberi gazete manşetine taşıyan The Guardian’ın Fiona Harvey imzalı haberine göre Rahmstorf, “20 ile 30 yıl içerisinde muhtemelen daha da yavaşlayacak ve bu da kaçınılmaz olarak bizim hava koşullarımızı etkileyecek. Avrupa’da fırtına ve sıcak hava dalgalarında bir artış ve ABD’nin doğu kıyısında deniz seviyelerinin yükseldiğini göreceğiz” dedi.
En büyük okyanus sirkülasyon sistemlerinden
AMOC yalnızca 2004 yılından beri doğrudan ölçülüyor. Rahmstorf’un yanı sıra İrlanda’daki Maynooth Üniversitesi’nden ve Birleşik Krallık’taki Londra Üniversitesi‘nden bilim insanları söz konusu araştırma için Grönland buz çekirdeklerini ve bunun üzerindeki geçmiş hava modellerini ortaya çıkaran diğer temsili verileri inceledi. İncelenen veriler ise mevcut zayıflamanın en azından son bin yılda görülmediğini ortaya koydu.
AMOC, Meksika Körfezi’nden kuzey Atlantik‘e doğru ılık yüzey suyunu taşıyan dünyanın en büyük okyanus sirkülasyon sistemlerinden biri. Akıntı burada soğuyor ve İzlanda‘nın kuzeyine batana kadar daha tuzlu hale geliyor. Bu da Karayipler’den daha fazla ılık su çekmeye neden oluyor.
Sera gazı emisyonları süreci hızlandırıyor
Bu sirkülasyona, aynı zamanda İrlanda, İngiltere ve Batı Avrupa‘nın diğer bölgelerine ılıman ve yağışlı hava getirmeye yardımcı olan rüzgarlar eşlik ediyor.
Bilim insanları uzun bir zamandır küresel ısınmanın bir sonucu olarak AMOC’ın zayıflayacağını ve çöküşe geçeceğini öngörüyordu. Yeni çalışma böyle bir noktaya gelmenin muhtemelen onlarca yıl uzaklıkta olduğunu ancak artan sera gazı emisyonlarının bu süreci hızlandıracağını tespit etti.
‘Kabul edilemez bir risk’
Rahmstorf, “Bu yüzyılda devrilme noktasını tetikleme riski taşıyoruz ve dolaşım sonraki yüzyılda da yavaşlamaya devam edecek. Küresel ısınmayı durdurmazsak bunu tetikleme olasılığımız giderek artıyor” dedi
Bunun sonuçlarının çok büyük olacağını dile getiren Rahmstorf, “Yüzde 10’luk bir tetikleme ihtimali bile kabul edilemez bir risk olacaktır” değerlendirmesinde bulundu.
Sorumlusu insan faaliyetleri
2018 yılında yapılan bir araştırma da AMOC’ın zayıfladığını gösteriyordu. Ancak yeni yayınlanan çalışma bu zayıflamanın son bin yılda eşi benzerinin görülmediğini söylüyor. Bu da insan eylemlerinin suçlanması gerektiğinin açık bir göstergesi.
Bilim insanları daha önce de Gulf Stream’in zayıflamasının Batı Avrupa’da dondurucu kışlara ve Atlantik boyunca benzeri görülmemiş değişikliklere neden olabileceğini söylemişti.
AMOC, genellikle ekvatordan ılık su getiren “taşıma bandı” olarak tanımlanan Körfez Akımı’nın büyük bir parçası. Ancak okyanus sirkülasyonu istikrarsız hale gelse de daha büyük hava sistemi tamamen bozulmaz. Çünkü bu sistemde rüzgarlar da önemli bir rol oynar. Sirkülasyon daha son buzul çağının sonunda olduğu gibi farklı koşullarda bozulmuştu.
Jet akımından farklı
Körfez Akımı, son haftalarda kuzey yarımkürede aşırı soğukların gelmesine yardımcı olan jet akımından farklı. Ancak jet akımı gibi Kuzey Kutbu‘ndaki artan sıcaklıklardan da etkileniyor.
Normalde, Kuzey Kutbu üzerindeki çok düşük sıcaklıklar, o soğuk havayı yerinde tutan ve jet akımını koruyan bir Kutup girdabı yaratır. Ancak Kuzey Kutbu üzerindeki daha yüksek sıcaklıklar, zayıf ve dolaşan bir jet akımına neden olur. Bu da geçtiğimiz haftalarda Birleşik Krallık, Avrupa ve ABD’de yaşandığı gibi soğuk havanın çok daha güneye inmesine yardımcı olur.
Buzul erimesinden etkileniyor
Benzer şekilde Körfez Akımı da Grönland’ın güneyine büyük miktarda soğuk su dökerek AMOC’ın akışını kesintiye uğratan Arktik buzullarının erimesinden etkileniyor. Bu sirkülasyondaki değişikliklerin etkisi jet akımının aksine çok daha uzun süreler boyunca görülüyor ve daha sert hava koşullarını beraberinde getiriyor.
AMOC’nin zayıflaması, Avrupa ve ABD’nin doğu kıyılarında daha aşırı hava koşullarına neden olmanın yanı sıra, Atlantik deniz ekosistemleri üzerinde, balık popülasyonlarını ve diğer deniz yaşamını bozarak ciddi sonuçlar doğurabilir.
Geri dönüşü olmayan etkiler
Çalışmada yer almayan, British Antarctic Survey’den Andrew Meijers “AMOC, özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa’da küresel iklim üzerinde derin bir etkiye sahip. Bu nedenle dolaşımda devam eden bir zayıflamanın kanıtı iklimin gelecekteki bölgesel ve küresel tahminlerinin yorumlanması için oldukça kritik” değerlendirmesinde bulundu.
Meijers, bu zayıflamanın “iklim üzerinde derin ve muhtemelen geri döndürülemez etkileri olacak devrilme noktasına ulaşma riskiyle karşı karşıya olduğumuz anlamına geliyor” dedi.
ABD’de daha güçlü kasırgalar
Yine araştırmada yer alamayan Almanya‘daki İklim Hizmetleri Merkezi‘nden Karsten Haustein, Körfez Akıntısı’nın zayıflaması nedeniyle ABD’nin daha güçlü kasırgalar riski altında olabileceğini söyledi.
Haustein “AMOC yakın zamanda çökmeyecek olsa da yazarlar küresel ısınma hız kesmeden devam ederse akımın bu yüzyılın sonunda istikrarsız hale gelebileceği konusunda uyarıyorlar” dedi.
Deniz seviyesi yükselebilir
Makalenin baş yazarı, İrlanda‘daki Maynooth Üniversitesi‘nden Dr. Levke Caesar ise ABD’nin doğu kıyısındaki deniz seviyesindeki yükselmelerin bir başka olası sonuç olduğunu söyledi:
AMOC’nin kuzeye doğru yüzey akışı, su kütlelerinin ABD’nin doğu kıyılarından uzağa, sağa doğru sapmasına neden oluyor. Bunun nedeni, akıntılar gibi hareketli nesneleri kuzey yarımkürede sağa ve güney yarımkürede sola yönlendiren Dünya’nın dönüşü. Akıntı yavaşladıkça, bu etki zayıflar ve ABD’nin doğu kıyısında daha fazla su birikebilir ve bu da deniz seviyesinin yükselmesine neden olur.”
