2019 yılı Aralık ayından bu yana dünyayı etkisi altına alan Kovid-19 salgını, bir yılın ardından yaklaşık olarak 65 milyon kişinin hastalanmasına ve 1 milyon 500 binin üzerinde insanın hayatını kaybetmesine sebep oldu. Salgın sadece can kayıplarına değil aynı zamanda büyük endüstrilerde üretimi kesintiye de uğrattı.
Dünya 1930 yılında yaşanan Büyük Buhran’dan bu yana en kötü ekonomik durgunlukla savaşırken, ülkeler salgının etkisini azaltabilmek için ilaç firmalarıyla anlaşma yapabilmek için adeta yarıştı.
Duke Küresel Sağlık İnovasyon Merkezi’nin araştırmasına göre, Hindistan yoğun nüfusu sebebiyle en fazla sayıda aşı siparişi veren ülkeler arasında yer aldı. Diğer taraftan Avrupa Birliği (AB), Amerika Birlieşik Devletleri (ABD), Kanada ve İngiltere gibi ekonomisi güçlü olan ülkelerin diğer ülkelere göre aşı tercihinde çeşitliliğe gittiği görüldü.
Duke Küresel Sağlık İnovasyon Merkezi’nin 30 Kasım tarihinde yayımladığı tabloya göre, ülkelerin tercih ettiği aşılar ve dozları:
* Tabloda, toplamda en fazla aşı sipariş veren ilk 15 ülkeye ve en çok tercih edilen 5 aşı firmasına yer verilmiştir.
Aşıların araştırılmaya başlandığı süreçten bu güne zorlu yolculuğu
Pfizer/ BioNTech
Almanya’da Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin’in kurucu ortağı olduğu biyoteknoloji firması BioNTech’in geliştirdiği “BNT162b1” adı verilen aşı adayı, 3’üncü aşama denemelere başlayan ilk aşı adaylarından biri oldu.
ABD’de Pfizer, Çin’de Fosun Pharma ilaç firmalarının üretim lisansını aldığı aşı adayı için 1’nci ve 2’nci aşama klinik denemelerinin Almanya’da yürütülmesinin ardından 27 Temmuz’da ABD, Arjantin ve Almanya’nın aralarında olduğu ülkelerde 30 bin sağlıklı gönüllünün katılması hedefiyle 3. aşama klinik denemeler başlatıldı.
AB’nin Kasım ayı ortalarında Pfizer ve BioNTech’in Kovid-19 virüsüne karşı geliştirmekte olduğu aşıdan 300 milyon doz alımını sağlayacak sözleşmeye onay verdiği açıklandı.
18 Kasım 2020 tarihinde, Pfizer Kovid-19’a karşı geliştirilen aşının yüzde 95 etkinlik gösterdiğini duyurdu.
ABD Sağlık Bakanı Alex Azar, Kasım ayı sonunda BioNTech’in Amerikan ilaç şirketi Pfizer ile geliştirdiği Kovid-19 aşısının yılbaşından önce dağıtımına başlanacağını açıkladı.
2 Aralık 2020 tarihinde ise, İngiltere’de yaygın kullanımına izin verilen, BioNTech ve Pfizer’ın geliştirdiği aşısının gelecek hafta uygulanmaya başlanacağı bildirildi.
Moderna
ABD’de “Moderna” ilaç firmasının Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü iş birliğiyle geliştirdiği aşı adayı “mRNA-1273”, FDA’nın onay vermesinin ardından aşının 1’inci aşama klinik denemeleri, 17 Mart’ta Washington eyaletinde başladı. mRNA-1273, “insanlar üzerinde denenmeye başlanan ilk potansiyel Kovid-19 aşısı” oldu.
Aşı adayının 3’üncü aşama klinik denemeleri ABD’de 38 merkezde sürdürüldü ve denemeye 30 bin gönüllü katıldı.
ABD Başkanı Trump, Ağustos ayında 100 milyon dozluk Kovid-19 aşısının üretimi ve teslimi için Moderna ile anlaşma yapıldığını duyurdu.
Şirket 16 Kasım’da yaptığı açıklamada, süren çalışmadan elde edilen ilk verinin aşı adayının yüzde 95,4 etkili olduğunu ortaya koyduğunu bildirdi.
AB, Kasım ayı sonuna doğru yaptığı açıklamada, Moderna firmasının Kovid-19’a karşı geliştirmekte olduğu aşıdan 160 milyon doz alım sağlayacak sözleşmeye onay verdiklerini duyurdu.
Hemen ardından, ABD Sağlık Bakanı Alex Azar, Moderna’nın geliştirdiği aşının yıl sonuna kadar dağıtımına başlanacağını açıkladı.
AstraZeneca- Oxford Universitesi
İngiltere’de Oxford Üniversitesi Jenner Enstitüsü ile Oxford Aşı Grubu iş birliğinde geliştirilen ve üretim lisansı İngiliz-İsveç ilaç şirketi AstraZeneca tarafından satın alınan aşı adayı “AZD1222” için, İngiltere ve Hindistan’da 2’nci ve 3’üncü aşama, Brezilya, Güney Afrika ve ABD’de 3’üncü aşama klinik denemeler yürütüldü.
ABD yönetiminin Mayıs ayında yaptığı açıklamaya göre, ABD’nin AstraZeneca PLC’ye 1,2 milyar dolar ödeme yapacağı ve bunun karşılığında ilk etapta ABD’de 30 bin kişiye aşı testi yapılması, üretim kapasitesinin de en az 300 milyon doza çıkarılmasının istendiği duyuruldu.
AB Komisyonu Ağustos ayında Kovid-19’a karşı geliştirilen olası aşı ön alım stratejisi kapsamında, ilk anlaşmanın merkezi İngiltere’nin Cambridge kentinde olan ilaç firması AstraZeneca ile yapıldığını açıkladı. Geliştirilen aşının Kovid-19’a karşı güvenli ve etkili olduğunun kanıtlanmasının ardından AB üyesi ülkeler adına 300 milyon doz alınacağı belirtilen açıklamada, yapılan sözleşmede 100 milyon doz ilave aşı alımı seçeneğinin de yer aldığı kaydedildi.
İlaç firması, bir gönüllüde ortaya çıkan hastalık nedeniyle bir süre çalışmalarını askıya aldı. Fakat Eylül ayında çalışmaların yeniden devam edilmesine karar verdi.
23 Kasım’da Oxford Üniversitesi’nden yapılan açıklamaya göre, devam eden çalışmalardan elde edilen veriler, aşısının yüzde 70 etkili olduğunu ortaya koydu.
Johnson and Johnson
Amerikan ilaç firması Johnson & Johnson’ın bağlı iştiraki Belçikalı Janssen ilaç şirketi de aşı adayı “Ad26COVS1” için 15 Temmuz’da Belçika ve ABD’de başladığı klinik denemeleri 3. aşamaya taşıdı.
ABD hükümeti Ağustos ayında, Johnson & Johnson (J&J) ile 100 milyon dozluk Kovid-19 aşısının üretimi ve teslimi için 1 milyar dolarlık anlaşma gerçekleştirdi.
J&J firması Ekim ayında bir katılımcının hastalanması nedeniyle Kovid-19 aşı denemesine ara verdi, fakat aşı çalışmaları kısa bir süre sonra tekrar devam etti.
AB Kasım ayı ortasında, J&J şirketiyle 400 milyon doza kadar aşı almak için anlaştığını açıkladı.
Novavax
ABD’li ilaç firması Novavax’ın aşı adayı “NVX-CoV2373” de 3’üncü aşama denemelere başlayan potansiyel Kovid-19 aşıları arasında yer aldı.
ABD hükümeti Temmuz ayında, Maryland eyaletinde faaliyet gösteren şirkete, gelecek yılın başında 100 milyon doz Kovid-19 aşısı üretmesi halinde 1,6 milyar dolar ödemeyi taahhüt etti. Şirket ayrıca Avustralya hükümetiyle 30 milyon doz aşı sağlamak üzere anlaşmaya vardı.
Hindistan Serum Enstitüsü (SII) ile imalat anlaşması imzalayan şirket yılda 2 milyar doz aşı üretmeyi hedeflediğini duyurdu.
Sinovac
Sinopharm, Sinovac ve CanSino gibi kamuya ait ilaç firmaları, Çin Askeri Tıp Akademisi, Vuhan Viroloji Enstitüsü, Pekin Biyolojik Ürünler Enstitüsü gibi kurumlarla iş birliği içinde aşı çalışmaları yürütüyor.
SinoVac’ın geliştirdiği “CoronaVac”, Sinopharm’ın Vuhan Viroloji Enstitüsü ve Pekin Biyolojik Ürünler Enstitüsü ile geliştirdiği 2 aşı adayı ile CanSino’nun Çin Askeri Tıp Akademisi ile iş birliğinde geliştirdiği “Ad5-NCov” adlı aşı adayı umut bağlanan çalışmalar arasında görülüyor.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Aralık başında Sinovac’ın geliştirdiği aşı hakkında “Aşıyla ilgili olarak, Aralık ayında yoğun bir şekilde başlamak istiyoruz. Bununla ilgili inaktif dediğimiz, daha önceden teknik olarak iyi bildiğimiz, yan etkisinin de az olduğunu düşündüğümüz aşıdan 50 milyon sözleşme imzalandı.” açıklamasını yaptı.
