Chatham House’dan Galip Dalay’a göre;
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 7 Aralık’ta Atina’ya yaptığı ziyarette Atina ile yeni bir dostluk dönemine girildiğini ifade ederek Ege’yi bir barış denizine dönüştürmekten bahsetti. Mevkidaşı Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis de benzer şekilde coşkulu ve misafirperverdi ve her iki tarafın da ilişkileri onarmak için ortak tarihi sorumluluğunu vurguladı.
Dışarıdan bakan gözlemciler için bu dil sadece diplomatik incelikler olarak görülebilir. Ancak, bağlam önemlidir: sadece birkaç yıl önce iki ülke rutin olarak tehdit alışverişinde bulunuyordu ve bir çatışmanın patlak vermesi olasılık dahilinde görülüyordu.
Türk-Yunan ilişkilerindeki çözülme ikili düzeyde sevindirici bir haber olmakla birlikte, şu anda Hamas-İsrail savaşı, Suriye ve Libya’da çözülmemiş çatışmalar ve Kıbrıs’ta donmuş bir krizle tanımlanan Doğu Akdeniz güvenliği için de olumludur.
Yunanistan-Türkiye ilişkilerinde uzun vadeli bir iyileşmenin önünde önemli zorluklar bulunmaktadır.
Çetrefilli meselelerle boğuşan Yunanistan-Türkiye ilişkilerinde uzun vadeli bir iyileşmenin önünde önemli zorluklar bulunmaktadır, ancak AB bu çözülmeyi desteklemek için elinden geleni yapmalıdır.
Ayrıca Türkiye ile yapılandırılmış bir güvenlik ve dış politika diyaloğu başlatarak, Avrupa’nın güvenliğini güçlendirerek ve önemli bir jeopolitik oyuncu ve NATO ortağı ile işbirliğini geliştirerek bunu geliştirmelidir.
Doğu Akdeniz krizi
Yunanistan-Türkiye ilişkilerinin iyileştirilmesine yönelik beklentilerin mütevazı tutulması gerekmektedir. Bu ilişki, her iki ülkenin de egemenlik algılarıyla iç içe geçmiş, uzlaşmanın zor ve siyasi açıdan riskli olduğu bir dizi anlaşmazlıkla karakterize edilmektedir.
İki ülke Doğu Akdeniz’deki münhasır ekonomik bölgelerinin sınırları (deniz sınırları), Ege’deki Yunan karasularının uzunluğu (Ankara’nın bazı ada ve adacıkların statüsüne de itiraz ettiği) ve uzun süredir devam eden Kıbrıs krizi nedeniyle acı bir şekilde bölünmüş durumda.
Mevcut çözülmenin bir özelliği de Türkiye-Yunanistan ve Kıbrıs üçlüsünden ziyade ikili Türk-Yunan ilişkilerine odaklanmasıdır.
Ankara ve Atina’nın Kıbrıs sorununun hangi çerçevede ele alınması gerektiğine ilişkin görüşleri birbirinden farklılaşmaktadır: Türkiye iki devletli çözüme doğru ilerlerken, Atina ve Lefkoşa federal çerçeveye bağlı kalmaktadır.
Daha önce bu anlaşmazlıklar büyük ölçüde dondurulmuş çatışmalar şeklindeydi, ancak son on yıldaki gelişmeler bunları aktif krizlere dönüştürdü.
Bölgesel düzeyde, İsrail (2009-10), Kıbrıs (2011) ve Mısır (2015) tarafından yapılan gaz keşifleri, Türkiye’yi Doğu Akdeniz’e sondaj gemileri göndermeye teşvik ederek deniz sınırları konusundaki anlaşmazlıkları Türk-Yunan ilişkilerinde aktif bir krize dönüştürdü.
Libya’daki iç savaş Türkiye ile Yunanistan’ın arasını daha da açtı. Ankara BM destekli Trablus hükümetini desteklerken, Mısır, BAE ve Fransa gibi ülkeler ağırlıklarını Mareşal Halife Hafter güçlerinin arkasına koydu. Türkiye’nin Trablus yanlısı politikasına bir tepki olarak Atina da daha sonra Hafter’i destekledi. Bu son üç ülke, Doğu Akdeniz’de Türkiye ile yaşadığı anlaşmazlıkta Yunanistan’ı destekledi.
Ankara 2019 yılında Trablus hükümeti ile Yunanistan’ın deniz sınırlarına ilişkin görüşüyle çelişen bir deniz sınırları anlaşması imzaladı. Buna karşılık Atina da 2020’de Kahire ile benzer bir anlaşma imzaladı ve Ankara’nın belirttiği deniz sınırlarıyla çelişti.
Ankara’nın Arap Baharı yanlısı politikasına muhalefet Mısır, BAE, Suudi Arabistan ve kısmen İsrail gibi ülkeleri Yunanistan’a yaklaştırdı.
Daha geniş bir düzeyde, Arap Baharı’na muhalefet ve Ankara’nın Arap Baharı yanlısı politikası Mısır, BAE, Suudi Arabistan ve kısmen İsrail gibi Arap devletlerini Yunanistan’a yaklaştırdı ve Türkiye ile jeopolitik bir kopuş yarattı.
Sistemik düzeyde iki husus krizi daha da ağırlaştırmıştır: ABD’nin bölgedeki ayak izinin azaldığı algısı ve Yunanistan-Türkiye ilişkilerinde AB çerçevesinin ortadan kalkması. Her ikisi de bölgesel rekabeti yoğunlaştırmış ve ilişkilerin dengesini bozmuştur.
Avrupa güvenliği için çıkarımlar
Temelde yatan bu krizler dizisinde ilerleme kaydedilmesi yönündeki beklentiler sınırlı olsa da, Yunanistan-Türkiye ilişkilerinde bir çözülme son derece önemlidir ve AB’nin tam desteğini hak etmektedir.
Türkiye, Ukrayna ve Karadeniz, Doğu Akdeniz, Orta Doğu, Balkanlar ve Güney Kafkasya gibi Avrupa komşuluğunun neredeyse tüm kilit bölgelerinde önemli bir role sahiptir ve göz ardı edilemez.
Yunanistan ve Fransa AB üyesidir ve Türkiye resmi olarak AB üyeliğine adaydır. Hepsi de NATO üyesidir. Aralarındaki gerginlikler kaçınılmaz olarak NATO’nun iç tutarlılığına zarar vermekte ve daha geniş anlamda Avrupa güvenliğini olumsuz etkilemektedir.
Ankara, 2021 yılında imzalanan Yunan-Fransız savunma paktının sadece NATO dışından değil ittifak içinden kaynaklanan tehditleri de kapsaması nedeniyle Türkiye’ye yönelik olduğunu düşünerek öfkelendi. Savunma işbirliği konusunda 23 Kasım 2023’te imzalanan Türkiye-İngiltere Niyet Beyanı Atina’da şaşkınlık yarattı – ancak bağlayıcı güvenlik taahhütleri içermediği için Yunan-Fransız paktından niteliksel olarak farklı.
Türkiye ve Yunanistan arasındaki anlaşmazlıkların daha iyi yönetilmesi, daha işbirlikçi bir jeopolitik ilişkiye zemin hazırlamak açısından hayati önem taşımaktadır.
Türkiye ve Yunanistan arasındaki ihtilafların daha iyi yönetilmesi, ortak komşuluk alanlarında Türkiye ve Batı arasında rekabetten ziyade daha işbirliğine dayalı bir jeopolitik ilişkiye zemin hazırlamak ve NATO içinde ittifak içi kırılmaları ve gerginlikleri önlemek açısından hayati önem taşımaktadır.
Türkiye-Batı ilişkileri ve jeopolitik
Türk-Yunan yakınlaşmasının üzerine inşa edilecek ve Doğu Akdeniz krizini ele alacak bir çaba, Ankara’nın Batı ile daha geniş kapsamlı ilişkilerinin gelecekteki şekli üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir.
İlk adım AB ve Türkiye’nin yapılandırılmış bir dış politika ve güvenlik politikası diyaloğu başlatması olmalıdır. Türkiye’nin AB’ye katılım sürecinin duraksamasına rağmen böyle bir diyalog hayati önem taşımaktadır.
Avrupa güvenliğinin Rusya tarafından temelden tehdit edildiği ve Türkiye ile AB’nin ortak komşuluk alanlarında büyük jeopolitik yeniden yapılanmaların yaşandığı büyük güç rekabetinin yaşandığı bir dönemde, Türkiye-Batı ilişkilerinin geleceğini şekillendirecek üç temel faktör üzerinde olumlu sonuçlar elde etmek için diyalog hayati önem taşıyacaktır.
