Bu makale, Project Syndicate’e ait olup, GazeddaKıbrıs ile Project Syndicate arasında yapılan anlaşma gereği, Gazeddakıbrıs tarafından çevrilerek sizlere ulaştırılmıştır…
Koronavirüs pandemisini yorumlamanın bir iyi yolu, bunun aşırı hızda ilerleyen bir iklim değişikliği gibi olmasıdır. İklim için on yıllar ve yüzyıllar süren şey bulaşıcı bir hastalık için günler veya haftalar hızında olur. Bu hız, odaklanmamıza ve enterkonekte dünyada riski nasıl düşünmemiz gerektiğine dair dersler çıkarmamızı sağlar.
Gerek iklim değişikliği gerekse de COVID-19 konusunda asıl sorun mutlak rakamlar değil (sera gazı emisyonları veya enfeksiyonlar) değişim oranıdır. Ortalama küresel sıcaklıkların sanayi öncesi dönemdeki seviyelerin 1 ° C üzerine çıkmış olması yeterince kötü bir durumdur; ancak, sıcaklığın 2 ° C – 3 ° C veya daha fazla yükselmesi durumu ciddi şekilde daha kötü yapar.
Pandemilerde de, büyüme yörüngesindeki en küçük bir farkın bile sonuçları ciddi şekilde etkilediğini görürüz. Koronavirüs enfeksiyonları Avrupa’nın çoğu ülkesinde günde yaklaşık % 33 oranında artmıştır (ve bunun Amerika Birleşik Devletleri’nde sadece biraz daha az olmasının sebebi muhtemelen görece test azlığıdır). Bu oranlara göre, bugün bir düzine olan vakalar iki hafta içinde 500’e ve bir ay sonra da 20.000’e ulaşır.
İtalya, sadece 12.000 vakaya ulaştıktan sonra ekonomisinin çoğunu kapatmak zorunda kaldı. Ve kapatmalıyız, sağlık sistemi daha fazla kırılma noktasına yaklaşmadan önce. Yine burada en önemli öncelik büyüme hızını yavaşlatmaktır. Hong Kong ve Singapur, işler kontrolden çıkmadan çok önce okulları kapattı ve karantinaları zorunlu kıldı; buralarda günlük koronavirüs büyüme oranı yaklaşık % 3,3 gibi görünmektedir.
Bileşik büyüme oranı hakkında kritik olan şey, % 3.3’lük bir enfeksiyon oranının % 33’lük orandan sadece on kat daha iyi olmaması; aynı zamanda, üç haftalık süreç boyunca 150 katı daha iyi olmasıdır. Daha düşük oranda, 100 vaka bu zaman diliminde iki katına yaklaşmazken, daha yüksek oranda 100 vaka 30.000 olacak.
Şimdi, bir tahmine göre, Çin’deki erken teşhis edilen COVID-19 vakalarının % 10-15’inin ciddi olduğunu düşünün, bu da yaklaşık 20 kişinin düşük büyüme senaryomuzda yoğun bakım gerektireceği anlamına gelirken yüksek büyüme senaryosunda bu 3.000 kişi demektir. Bu farkın sağlık sistemleri üzerinde önemli etkileri vardır. İtalya bunun bir örneğidir: Hastanelere başvuran hastalara triyaj uygulama veya yollatma zorunda kalmıştır ve COVID-19 ölüm oranı diğer ülkelerden önemli ölçüde daha yüksektir.
COVID-19 salgını için bu halk sağlığı “kırılma noktaları” iklim değişikliği için “devrilme noktaları”dır. Tam olarak nerede ve ne zaman ulaşılacakları belirsiz olabilir; ama gerçek oldukları kesin. Benzer şekilde, her iki durumda da (ve çoğu ülkede), kontrol altına alınması için zaten çok geç kalındı. Şu noktada öncelik hedef durumu hafifletme, ardından da var olan duruma adaptasyon. COVID-19 ile yüzleşirken amaç, sera gazı emisyonlarında eğriyi “bükme” hedefi gibi “eğriyi düzleştirmek” tir. Büyüme oranındaki küçük ama ani düşüşler zaman içinde büyük sonuçlar getirecektir.
Tabii ki, bu tür düşülere ulaşmak kolay değil. Okulların kapatılması bir hastalık bulaşma kanalını engeller; ancak, aynı zamanda ebeveynlerin evde kalarak bir gecede evden eğitime başlaması gibi önemli bir ek yük getirdi.
İtalya’nın Şubat ayı ortasında, hala 30 COVİD-19 vakalarından daha az olduğu bir senaryo düşünün. Kesintinin maliyeti büyük olurdu ve halk yüksek sesle haykırdı. Ancak binlerce ölüm önlenmiş olacaktı ve aceleci, proaktif bir kapanmadan kaynaklanan genel ekonomik maliyetler kesinlikle daha da aceleci, reaktif olanlardan daha düşük olacaktı. İtalya’nın aksine, Hong Kong zaten proaktif kapanmasından yavaş yavaş ortaya çıkıyor.
Neyse ki, iklim değişikliğini hafifletmek ekonomik bir kapanmaya yakın bir şey gerektirmez. Ancak, piyasa güçlerinin mevcut düşük verimli, yüksek karbonlu yoldan Yüksek Verimli, düşük karbonlu bir yola doğru yeniden kanalize edilmesini talep ediyor. Bu proaktif hükümet politikaları, artan yatırım ve yenilik gerektirecektir. Sonuçlar yıllar ve on yıllar içinde ölçülecek, ancak şu anda yaptıklarımıza son derece bağımlılar.
Her iki durumda da kamu politikaları tecrit içinde çalışamaz. Covid-19 krizi, iklim krizinin yeşil işlere ve üretime yapılan yatırımlar ve çevresel eşitsizlikleri gidermeye yönelik önlemler için yaptığı gibi, ücretli hastalık izni ve evrensel sağlık hizmetlerine duyulan ihtiyacın altını çizdi. Geri oturmak ve bir tekno-düzeltme beklemek cevap değil. Covid-19 için bir aşıya doğru çalışmak, temiz enerji “moonshots” ve hatta jeomühendislik teknolojileri üzerine yapılan araştırmalar gibi, açıkça önemlidir. Ancak bunların hepsi bilime zaman ve gerçek yatırımlar alacak.
“Kriz” için Çince kelime ünlü iki karakterden oluşur: tehlike (危) ve fırsat (机). COVİD-19 durumunda, fırsat hızlı davranışsal değişimin mümkün olduğunu göstermede iyi olabilir. Gerçekten de, bu Nisan ayında, Hükümetlerarası İklim Değişikliği paneli ilk sanal lider yazar toplantısını yapacak. Beş kıtada 300 kişiyle yalnızca çevrimiçi toplantılar yapmak bir meydan okumadır. Ama kesinlikle dünyanın dört bir yanında uçmaktan daha kolaydır. Yüksek enerjili fizikçiler bunu yıllardır yaptılar.
İleriye baktığımızda, hepimiz kendimize, şanzımanların “eğrisini düzleştirmek” ve emisyonların “eğrisini bükmek” için yeterli adımlar atıp atmadığımızı sormalıyız. Evet, koronavirüs, Wuhan’daki fabrika kapanışları ve genel ekonomik halsizlik nedeniyle bu yıl Çin’in CO2 emisyonlarını azaltmış olabilir. Ama sonunda, her şey yörünge ile ilgili. Günümüzün küresel krizleriyle yüzleşmek için, hem lanet hem de bir nimet olan bileşik büyümenin matematiksel gücüyle başa çıkmalıyız.
Gernot Wagner (http://www.gwagner.com) New York Üniversitesi’nde iklim ekonomisi dersleri vermektedir.
Telif Hakkı: Project Syndicate, 2020.
